De stelling die ik in mijn nieuwe boek uitwerk, luidt: de echte Jezus vind je in het mythische verhaal en in de levende godsdienst. De mythe is de wieg van ons weten, want mensen zijn vertellende wezens. Een mythe is niet zomaar verzonnen. Het zijn verhalen die een leefbare wereld creëren. Niet het ‘historische’ in de Bijbel is van belang, maar het mythische. Opgravingen laten zien dat veel verhalen geen historische bodem hebben; het zijn creaties, inspirerende mythes, die een groep mensen tot volk maakten en bemoedigden. De historie gaat over het verleden, de mythe over vandaag en de toekomst.
De filosofie heeft het belang van dit vertellende, narratieve, voor ons mens-zijn ontdekt en pijnigt zich over de vraag omtrent ‘God-na-de-dood-van-God’. Intussen negeren nieuwtestamentici de ware aard van de geschriften door te zoeken naar het historische achter het bijbelverhaal, dat zou leiden naar de ‘echte’ Jezus . Zo geven zij blijk van hun angst voor de mythe. Iedere godsdienst heeft mythische verhalen als kern en dus ook het christendom. De poging om de verlegenheid met geloof en godsdienst in onze huidige cultuur te boven te komen door de ‘creatie’ van een historische Jezus, is gedoemd te mislukken.
De vraag naar de historische Jezus’ kwam op in de Verlichting, toen God en wonderen door de toegenomen kennis twijfelachtig werden. Als de wonderen niet historisch kunnen zijn, wat blijft er dan van het verhaal van Jezus over? Kunnen we een historische kern vinden als steun voor het gelovige gemoed? In de 19e eeuw werden tal van pogingen ondernomen om een historisch verantwoorde levensbeschrijving van Jezus te maken. Ondanks alle ijver strandden deze pogingen.
De theoloog en arts Albert Schweizer publiceerde rond 1900 zijn boek ‘De geschiedenis van het onderzoek naar het leven van Jezus’. Hierin toonde hij aan dat een reconstructie van Jezus’ leven niet mogelijk is. In de eerste helft van de 20e eeuw leek het oordeel van Schweizer gevolgd te worden. Tot de nieuwtestamenticus Rudolf Bultmann, het oordeel van Schweizer overnemend, de nadruk ging leggen op het mythologische gehalte van de Nieuwtestamentische geschriften.
Op instigatie van een van zijn leerlingen begon een tweede zoektocht: er moet toch meer ‘echte geschiedenis’ uit het Nieuwe Testament zijn te halen. Dat ook deze poging strandde toonde het gelijk en de zorgvuldigheid van Schweizers analyse.
Toch komt er in de tweede helft van de 20e eeuw een derde zoekpoging, opnieuw uit gelovige motieven. Er wordt voorbijgegaan aan de kern van Schweizers betoog dat historische feiten geen enkele relatie hebben met geloofsfeiten. Zelfs als we een glimp van een historische mens Jezus zouden kunnen opvangen, zou die voor ons wezensvreemd zijn.
Die derde zoekpoging is volop bezig. Deze onderzoeken leiden niet tot een gelijkluidend oordeel van de geleerden. Ieder Jezusbeeld is immers een creatie van de onderzoeker. Zij stemmen enkel overeen in de verklaring dat hun onderzoek belangrijk is.
Dat laatste betwist ik. Toen ds. Van der Kaaij zijn idee lanceerde dat het Jezusverhaal zou stammen uit de Egyptische mythologie, was de theologische wereld in rep en roer. Vooral de gedachte dat het Nieuwe Testament mythisch zou zijn, was een steen des aanstoots. Daarmee werd gesuggereerd: er is een wezenlijk verschil tussen het christendom en andere godsdiensten, want het christendom is ‘echt’.
Het christendom is echter een godsdienst en heeft dus als kern: een mythe.
Tekst: Arne Jonges
Arne Jonges was predikant van de Houtrustkerk en actief voor de Vereniging van Vrijzinnige Protestanten. Onlangs verscheen zijn boek ‘Angst voor de mythe’.
[hr style=”single”]
Debat: is Jezus een mythe?
Heeft Jezus echt bestaan, of zijn de verhalen over zijn leven verzonnen? Een eeuwigdurende discussie die twee theologen in de Houtrustkerk voortzetten. De gereformeerde theoloog Cees den Heyer shockeerde in het verleden gereformeerde kerken met uitspraken over Jezus als ‘mens van vlees en bloed’. Vorig jaar verscheen zijn boek Jezus, een mensenleven. De vrijzinnige Arne Jonges, vroeger op de kansel in de Houtrustkerk, wil met zijn nieuwe boek Angst voor de mythe duidelijk maken dat we niets zeker kunnen weten over Jezus. Jonges is een verre nazaat van de theoloog die de discussie over de historiciteit van Jezus naar Nederland heeft gebracht. Den Heyer en Jonges bespreken hun boeken en gaan met elkaar in debat: heeft de dominee nog wat te vertellen als Jezus een mythe is?
Dinsdag 20 februari, 20 uur. Houtrustkerk.
