De Britse theologe Frances Young trok mijn aandacht met het boek God’s Presence uit 2013. ‘De aanwezigheid van God: de vroege kerk opnieuw opvatten voor vandaag de dag’, zo kun je de titel en ondertitel vertalen. Dat maakte me nieuwsgierig. Want waarom zou je in hemelsnaam oude, stoffige kerkvaders willen gebruiken voor het geloof van de 21e eeuw? En waarom zou een gepensioneerde hoogleraar kerkgeschiedenis daar een boek aan willen wijden?
Op het eerste gezicht lijkt het boek de gebruikelijke dogmatische onderwerpen te behandelen: schepping, menswording van Christus, verzoening, heiliging. Maar is er ook een hoofdstuk over Maria, en dat is voor een protestants-methodistische theologe uit Engeland misschien niet raar, maar toch wel bijzonder. En wat moet je denken van het slothoofdstuk waarin Young de overgang maakt van dogmatische leerstellingen naar een mystiek schouwen van God in onze levens?
Young laat zien dat uiteindelijk niet de oude kerkvaders stoffig zijn, maar de latere theologie: die heeft van God een zwoegerig beeld gegeven. We kunnen, volgens een theologie die ook in de Reformatie is doorgedrongen, God niet echt in zijn hart kijken, maar alleen uit zijn werken kennen. Maar wat zijn die werken eigenlijk, als er zo veel op de wereld is dat God weerspreekt? Dat levert een hoop dogmatisch gepieker op en een doorwrochte Godsleer, die God moet verklaren maar de gelovige nauwelijks kan overtuigen.
Maar theologie is er niet om te verklaren, roept Young, die is er om te ontdekken. En dan komt zij met prachtige gedachten, die voortborduren op bijna vergeten namen uit de kerkgeschiedenis.
Neem nou bijvoorbeeld de oude gedachte van Gods ‘energieën’, Gods uitstralingen. God is anders dan wij mensen en daardoor onkenbaar voor ons. Maar Gods wezen straalt wel uit in de geschapen werkelijkheid. En dan komen we God op allerlei wonderlijke manieren tegen.
Dan is God niet langer iemand die willekeurig ingrijpt in de werkelijkheid met natuurwet-overstijgende wonderen. Een wonder wordt de ervaring van een opening in de alledaagse werkelijkheid, waarin je de uitstraling van God ervaart.
Wanneer Young zo over God en over Jezus schrijft, neemt ze haar hele leven daarin mee. Ze vertelt in elk hoofdstuk hoe ze een gedachte verwerkt heeft in een preek, en wat het houden van die preek haar deed. Heel haar leven heeft ze met haar man zorg gegeven aan een verstandelijk beperkte zoon. Ook over hem schrijft ze: wat laat hij zien over God, die aanwezigheid is in onze werkelijkheid? Dat leidt tot ontroerende, liefdevolle en intieme gedachten. Elk hoofdstuk sluit Young vervolgens af met een gedicht dat ze zelf heeft geschreven.
Ik zet mijn vooroordelen opzij en geef me gewonnen aan die fascinerende oude Griekse en Latijnse kerkvaders en hun gedachten voor vandaag. Voor mij is het: Forever Young.
Theo Hettema, gepromoveerd theoloog en voorzitter van de Protestantste Gemeenschap van Kerken (PGG).
Woensdag 4 april geeft Theo Hettema een inleiding op het werk van Young. Woensdag 18 april is Frances Young er zelf. Bij De Zinnen. Opgeven bij dezinnen.nl.
