Het is belangrijk voor Den Haag dat kerkklokken blijven luiden, bepleit Heleen van der Weel. Zij is oud-stadsbeiaardier en organiste van de Shalomkerk (Vrederust) en van de Oude Kerk op Scheveningen.
‘Ja, de klok luidt, het is etenstijd’. Die opmerking ving ik laatst op bij de Nieuwe Kerk aan het Spui, van een zoontje dat bij zijn vader omhoog keek naar de bewegende klok. Zomaar op een dag in de week om 18 uur. Het deed mij weer denken aan de al eeuwenlange functie van klokken: het geven van een signaal.
Vanaf de dertiende eeuw klonken in Europese steden en dorpen vanuit de torens op den duur vele keren per dag klokken – soms zeer kostbare – voor religieuze én wereldlijke zaken. Door allerlei oorzaken nam wereldlijk gebruik echter af. De poortklok werd overbodig door afbraak van stadsmuren, brand kon worden gemeld per telefoon en werktijden werden dagelijks niet meer met de speciale ‘werkklok’ aangegeven. Eigenlijk was voor klokken in de afgelopen eeuw langzamerhand alleen de religieuze functie overgebleven. Door kerksluitingen is echter ook die steeds meer afgenomen.
Haagse Toren
Ook in Den Haag is deze ontwikkeling te signaleren. De monumentale klokken in de Haagse Toren of van de Nieuwe Kerk aan het Spui waren op den duur eigenlijk nog maar enkele keren per jaar te horen: op Koninginnedag en op 4 en 5 mei. Het mechaniek van de beide klokken in het sierlijke torentje van het Oude Raadhuis aan de Dagelijkse Groenmarkt was totaal vastgeroest.
De Dienst Cultuur van de Gemeente Den Haag onderschreef dit probleem en startte in 2007 het Luidklokkenproject met op den duur als resultaat het dagelijks hergebruik van de stilgevallen gemeentelijke luidklokken in de Haagse Toren, de Nieuwe Kerk aan het Spui, het Oude Raadhuis en het Boterklokje aan de Boterwaag aan de Prinsegracht. Steeds 1 minuut klinken deze klokken op vastgestelde tijden, in werking gesteld door een computer. Op zondag zwijgen zij. De overige gemeentelijke klokken – in de torens van de Kloosterkerk, de Loosduinse Abdijkerk en de Oude Kerk aan de Scheveningse Keizerstraat – vallen tot heden buiten dit project omdat ze nog een kerkelijke functie hebben.
Eten
Klokgeluid kan mensen afstoten door de niet-gewenste religieuze lading of vanwege de niet vriendelijke klank – maar een mooi klinkende klok zoals van de Bethelkerk kan dagelijks in een wijk ook ‘verbinden’ door kort gebruik op een aanvaardbaar tijdstip. Het genoemde hergebruik van de klokken van de Nieuwe Kerk getuigt daarvan. Een opmerking elders – ‘Wij gaan altijd aan tafel als de klok heeft geluid’ – verwoordt de invloed van klokluiden op een dagritme. Daarom bepleit ik stilgevallen klokken te gebruiken als samenbindend element in een wijk. Ze werden immers voor alle mogelijke doelen gegoten – ook dus om etenstijden – en meer zaken – aan te geven.
De negatief ervaren gevolgen van stilgevallen kerkklokken worden in binnen- en buitenland ervaren. Vandaar dat bijvoorbeeld van 31 augustus t/m 5 september dit jaar in Maastricht het ‘Festival Klinkend Erfgoed’ wordt georganiseerd, in samenwerking met onder andere de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.
Meer lezen?
Meer informatie over de Haagse kerkklokken, staat in het Jaarboek Die Haghe 2015 van de Geschiedkundige Vereniging Die Haghe, pag. 41-72. En op de website van Stichting Carillon Den Haag (in bewerking).
Tekst en foto van Heleen van der Weel
Op de foto: De grootse luidklok van de Haagse Toren, gegoten in 1541 door Jan en Jasper Moer uit Den Bosch wordt, na het lassen van een scheur, op 18 maart 1999 moeizaam weer de toren ingeschoven om naar de plaats op de luidzolder te worden gehesen.
