Wie in het weekeinde door Scheveningen loopt, kan zomaar voorbijgangers tegenkomen die neuriënd nagenieten van een concert of cantate in de Nieuwe Badkapel. Misschien adopteren ze een pijp uit het nog te restaureren orgel. Organist Bert Mooiman vertelt.
Majestueus gepositioneerd maar ingetogen aangekleed – misschien zoals koningin Wilhelmina, die hier ooit kerkte – springt het orgel bij binnenkomst in de Nieuwe Badkapel (Scheveningen) meteen in het oog. Dit instrument uit 1926 heeft een plaatsje gekregen in de ‘Nederlandse orgelencyclopedie’ als laatste creatie van het beroemde geslacht orgelbouwers Van Dam. ‘Een twijfelachtige eer’, vindt Bert Mooiman. Hij bespeelt het orgel hier sinds 1989, naast zijn hoofdbaan als docent muziektheorie en improvisatie aan het Koninklijk Conservatorium. ‘Vlak voor de voltooiing van dit orgel is Van Dam failliet gegaan. Hun meeste orgels uit die tijd zijn verdwenen, afgebroken of, zoals het dit orgel vergaan is, in de jaren zestig gruwelijk verbouwd. Dit instrument heeft eenendertig pijpengroepen ofwel registers. Veel pijpen in de orgelkast zijn weggegooid, verdwenen of gewoon gehusseld. De pijpen die je ziet, in het front, zijn losgekoppeld. Ze gaven een zwaardere, romantische klank. Maar in de zestiger jaren kwam de neobarok in de mode. Alles moest fris, helder, licht klinken. Veel orgels uit het begin van de twintigste eeuw hebben door “restauraties” hun karakter verloren. Het is vlees noch vis geworden.’
De kerk wil het orgel weer net zo mooi als toen laten klinken. Dat mag wat kosten. ‘Een orgel is als een huis. De inrichting en uitstraling zijn trendgevoelig. De bouw en het onderhoud kosten een fortuin aan arbeidsuren. Als het meezit gaat het lang mee.’
Kantoorpand
Waarom wordt het orgel niet gewoon vervangen door een goedkoper en misschien moderner instrument? ‘Dat is wat mensen zeggen die niets met orgels hebben’, antwoordt Mooiman laconiek. ‘Je kunt als kerk ook een goedkoper en efficiënter kantoorpand betrekken, maar dan ga je voorbij aan de culturele waarde ervan. Ons orgel is gelukkig geen verstoft museumobject, want het klinkt frequent bij cantates en concerten. De muziek trekt een groot en divers publiek aan. Voor veel bezoekers geeft liturgische muziek in een traditionele setting een diepere lading dan in een concertzaal. In een kerk ontdek je bovendien eerder op welke schriftlezingen bijvoorbeeld de composities van Bach zijn geïnspireerd. De muziek draagt hierdoor bij aan een cultureel ideaal: generaties verbinden, jong en oud bij elkaar brengen.’
Urenlang zoet
Toch vindt Mooiman dat het orgel buiten de kerken veel te weinig gewaardeerd wordt. ‘Zelfs veel collega’s op het conservatorium kennen niet de orgelstukken die geschiedenis geschreven hebben. We vinden de muziek vaak streng, muf of ouderwets: sombere associaties die, vaak onterecht, aan het imago van traditionele kerken kleven. Wie weet dat misschien wel het meest beluisterde orgelstuk, Bachs Toccata en fuga in d-klein, niet religieus is? Dat geldt bijvoorbeeld ook voor de triosonates.
Nog belangrijker vindt Mooiman het dat we ontdekken wat instrumenten in een compositie willen overbrengen. ‘De aandacht moet gaan naar muziekstukken zelf. Een instrument is slechts een middel, geen doel.’ Ter illustratie doet hij een uitstapje naar de schilderkunst: ‘In het Rijksmuseum kun je zonder enige voorkennis snel verveeld of duizelig raken, zoveel schilderijen die je niets zeggen! Maar wie zich inspant om te ontdekken welke boodschappen ze verhullen, en zich afvraagt of die boodschappen ons vandaag nog wat te zeggen hebben, kan er urenlang vertoeven. Als we onze nieuwsgierigheid stimuleren, ons empathisch vermogen op kunstgebied ontwikkelen, kan ook orgelmuziek gaan inspireren. Waarom is het orgel in de liturgie anders al eeuwenlang zo populair? Het helpt daarbij trouwens om musici bij een concert te zien spelen. We zijn nou eenmaal visueel ingesteld.’
Binnenkort lanceert de kerk een website voor het ‘adopteren van orgelpijpen’. Info: zie nieuwebadkapel.nl. Doneren: NL 66 INGB 0000 300405, t.n.v. Wijkvereniging Nieuwe Badkapel – o.v.v. Orgelfonds.
Robert Reijns
Concert: baritonsaxofonist Frank Liebscher begeleid door Bert Mooiman op piano en orgel. Bach en improvisaties. Za. 13 okt. 16-17 u. € 10 (t.b.v. orgelrestauratie).
Op de foto: organist Bert Mooiman
Hieronder: Bert Mooiman laat zien hoe het orgel werkt. (Opname uit 2012).
