Hoogleraar remonstrantse theologie Christa Anbeek vertelde in een lezing hoe je kunt omgaan met verlies en kwetsbaarheid. Hoe kan ik plezier scheppen in het bestaan? Ruimte om je pijn kenbaar te maken is belangrijk.
In een zaaltje van de remonstrantse kerk staan vijftien stoelen in een halve cirkel. Maar als Christa Anbeek (hoogleraar remonstrantse theologie aan de Vrije Universiteit) wordt geïntroduceerd, is het met passen en meten – ‘deur open laten!’ – gelukt ruim het dubbele aantal hoorders te herbergen. Ds. Antje van der Hoek gaat met Christa Anbeek in gesprek over haar boek Voor Jozef en zijn broer – van overleven naar spelen en andere zaken van ultiem belang (2018). Jozef is haar kleinzoon, die haar na een burn-out de wereld van spelen en lichtheid hielp herontdekken.
Van je sokkel
Na afloop zegt ze er wel even tegenop gezien te hebben naar Den Haag te komen. In februari meldde dagblad Trouw namelijk dat Haagse en Rotterdamse Remonstranten vrezen dat de theologie-opleiding de humanistische kant opgaat. Ze laat zich daar in het Haagse niet door belemmeren om een ‘theologie van beneden’ te bepleiten. Als ervaringsdeskundige weet ze van verlies (suïcide in de familie, pastoraat bij psychiatrische patiënten en de plotselinge dood van haar partner) en de zoektocht naar de ‘zin’ van de dood. ‘Die is er niet! Er is alleen een diepe zin van leven’, ontdekt ze.
Geen enkel antwoord helpt
In haar proefschrift onderzocht ze of boeddhisme en christelijk geloof hier verheldering kunnen geven. De grote vraag is: ‘Hoe kan ik plezier scheppen in het bestaan?’ Ze zegt dan: ‘Wat helpt is dat geen enkel antwoord helpt.’ Haar verhaal doet mij denken aan de Amerikaanse auteur Christian Wiman, met zijn paradox over zijn ‘heldere afgrond’. Als vrijzinnig-humanistisch gelovige zoekt ze verheldering bij de klassieke christelijke thema’s: schepping, verlossing, verzoening. In haar boek De berg van de ziel (2013) brengt ze die in gesprek met de absurditeit van verlies, dat je van je sokkel blaast.
In het gesprek met de aanwezigen blijkt dat de Trouw-discussie nog springlevend is. Ze ontvangt lof van een religieus humanistische man en krijgt de vraag van een predikant waarom ze zo weinig bijbelse taal gebruikt. ‘De bijbelse thema’s zitten in mijn boek!’, is haar reactie. Ze vertelt dat ze zocht naar aansluitingsmogelijkheden bij mensen die de bijbelse taal niet meer spreken. Maar ze weten van kwetsbaarheid en mislukking en in de Bijbel gaat het precies daar over. En dan is het de vraag hoe je mensen kunt helpen daaruit op te staan. Die beweging ‘naar buiten’ mag voor Anbeek niet ten koste gaan van de traditie en de liturgie als spel. Maar dan moet die liturgie wel passen bij onze menselijke ervaringen. Het gaat erom dat er ruimte is om je pijn kenbaar te maken en te durven dromen. ‘Er zal een wereld zijn waarin geen onrecht is!’
Liefde
Voor Jozef en zijn broer is uitgeroepen tot het beste spirituele boek van 2019. Het stof is bij de remonstranten nog niet helemaal gedaald, zo merkte ik wel. Maar gelukkig bleef de deur open staan en zongen we ter afsluiting Ubi Caritas: ‘Waar liefde is, is God’. Zo is vierhonderd jaar liefde, vrijheid en verdraagzaamheid ook in het Haagse niet zonder vrucht gebleken.
Tekst en foto: Rob van Essen
Op de foto: Christa Anbeek.
