De kerken kunnen een antwoord vormen op populisme, aldus de remonstrantse Joost Röselaars. Maar wat als er bínnen de kerk dergelijke geluiden klinken?
Een halve pagina groot in mijn ochtendblad! In de kathedraal van Norwich (GB) staat in het liturgisch centrum een felroodgestreepte, zestien meter hoge kermisglijbaan. Bisschop Jane opende de attractie, in toga met wit boord, door er als eerste vanaf te glijden. Is dit populisme in de kerk?, vroeg ik mij af. Nee, het is vandalisme en de glijbaan naar volstrekte verpretparking van het geloof.
Ik ga ervan uit dat Joost Röselaars, remonstrants voorman, hier ook van gruwt. Daar hoeven we het dus niet over te hebben. In een interview met NieuwWij spreekt hij echter zijn zorg uit over ‘maatschappelijke onvrede’ in de kerk. ‘Onvrede, die zich vertaalt in steun aan Wilders en Baudet, hóren wij die als kerken wel? De tegenstanders van het kerkasiel in de Bethelkapel, hóren we die wel?’ Röselaars wil iedereen serieus nemen, ‘voordat het te laat is’. Maar hoe hij dat denkt te doen, daar komt geen antwoord op.
Naast zijn zorgen over het feit dat mensen die moeite hebben met de veranderende samenleving niet gehoord worden, heeft hij zorg over jongeren buiten de kerk die kampen met burn-out. ‘We hebben iets te bieden als kerk!’ ‘Met yoga en mindfulness redden we het niet.’ ‘De kerk biedt niet alleen rituelen en gewijde ruimtes, maar ook een verhaal dat je tegenspreekt.’
Maar het zijn juist de issues waarmee de kerk naar buiten moet, die het gesprek met populisten zullen frustreren. Zo vertelt Röselaars dat Obama, die verdriet toonde en Amazing grace zong bij de uitvaart van negen vermoorde zwarte kerkgangers, hem ontroert en inspireert. De naam Obama alleen al doet Amerikaanse populisten schuimbekken: ‘Hij is een moslim en socialist die onze wapens wilde afpakken!’ Zoals bij ons de roetveegpiet tot nationalistische oprispingen leidt.
Hoe dat komt? Angst voor verandering. Opgesloten in een nationalistische of etnische bubbel, zijn mensen allergisch voor de tegenspraak van het verhaal van Jezus.
Ons bange hart
Laten we trouwens niet denken dat populisme alleen bij ‘rechtse’ mensen voorkomt en typisch is voor deze tijd. Populisme in z’n meest uitgesproken vorm is de weerzin van ‘het reine volk ten opzichte van een corrupte elite’, zei Stefan Paas (theoloog des vaderlands). Het is vooral een politiek fenomeen, dat altijd weer oplaait. In het vooroorlogse Amsterdam (1921) werd de zwerver ‘Had-je-me-maar’ in de raad gekozen. Na de oorlog was er de Boerenpartij (1963-1981), waar menig stedeling op stemde.
Donald Trump is de Amerikaanse boer Koekoek, die van teleurgestelden en verliezers (ook Democratische kiezers!) de kans kreeg het allemaal ánders te doen. Het is bekend dat hij nogal wat stemmen kreeg van conservatieve christenen. Zij voelen zich bedreigd door de veranderingen in de samenleving: ruimte voor abortus, homohuwelijk en de gestage ‘verkleuring’ van de bevolking.
Ook onder christenen in Nederlandse kerken leven zulke zorgen. In de 19e eeuw sloeg Abraham Kuyper de populistische trom om de ware gelovigen van de ‘halven van het Staatscreatuur’ te bevrijden. Populistische oprispingen hoor je ook nu nog wel: De ‘reine’ orthodoxie tegen het ongeloof, tegen de linkse elite, de milieu-fanaten. Joost Röselaars wil gemeenteleden met zulke denkbeelden niet afschrijven. Hij herkent sommige van die zorgen, want ‘dat alles hier verandert gaat wel snel!’.
Maar het Verhaal van Jezus – dat de wereld in moet – helpt om niet alleen beschuldigend naar anderen te wijzen. De secularisatie dwingt gelovigen ook om ad fontes – naar de bron – te gaan, zoals Luther eens deed. Dwingt om dogmatische en ethische stokpaardjes ter discussie te stellen. Er is kerken-breed een verheugende heroriëntatie aan de gang die niet meer in kreten als links of rechts te vatten is. Dat is onder andere gebleken tijdens het kerkasiel in Bethel dit jaar, de meest oecumenische en langste kerkdienst uit de geschiedenis. Zo is gebleken dat goede liturgie, diaconale betrokkenheid en profetisch vuur de beste weerstand bieden tegen de boreale glijbaan van ons soms bange hart.
Tekst: Rob van Essen
