Zeg Amazone, en je denkt aan het grootste regenwoud, aan ontbossing en klimaatverandering. Misschien ook aan de Bisschoppensynode van oktober, in Rome. De focus daarvan is allesbehalve smal: ‘De realiteit van de Amazone-volkeren en hun wijsheid vereisen de aandacht van de hele kerk.’ In de media wordt het al snel verengd tot: ‘Gaat het celibaat eraan in de Amazone?’
In harmonie
Paus Franciscus opende met: ‘Voordat we onze stem geven aan hun problemen, oplossingen aanbieden of, erger nog, onze agenda en onze problemen aan hen opleggen, zijn we geroepen om naar hen te luisteren, voor hen te spreken en de mysterieuze wijsheid te omhelzen die God ons wenst mee te delen via hen.’
De Amazone-volkeren spreken over hun levensstijl als buen vivir (goed leven), dat is: ‘Leven in harmonie met jezelf, de natuur, mensen en het opperwezen, aangezien er een onderlinge communicatie bestaat tussen de hele kosmos zonder enige uitsluiting.’
Buen vivir is een kwestie van contemplatie, respect en zorg voor het regenwoud, mensen en dieren, en de ervaring dat het hen geschonken is, ‘heilige grond’.
Buen vivir is geen ideaalbeeld dat voor altijd geldt, maar is een pad dat even reëel als fragiel is. Bovendien sluit het geen relatie met andere culturen uit, want ook de inheemse volkeren maken gebruik van onderwijs en gezondheidsdiensten (zoals elke andere burger).
Kosmische wijsheid
Ons westerse verstaan van ‘een goed leven’ kan niet zonder enig economisch comfort en bepaalde niveaus van consumptie. Het is voor ons moeilijk te begrijpen hoe mensen met weinig materiële goederen en met een zeer beperkte ‘veiligheid’– zoals de meeste mensen in het Amazonegebied – kunnen bogen op goed leven. Dit bemoeilijkt het aangaan van een echte dialoog met de Amazone-bevolking. Terecht schrijft Franciscus: ‘We moeten dringend de essentiële bijdrage waarderen die inheemse volkeren leveren aan de samenleving als geheel, en hun culturen niet reduceren tot een geïdealiseerd beeld van een natuurlijke staat, laat staan een soort museum van een vroegere manier van leven. Van hun kosmische visie en wijsheid hebben wij die geen deel uitmaken van hun cultuur, veel te leren.’
Overigens vinden zij ons ideaal van ‘goed leven’ doordrenkt van materialisme, individualisme, en secularisme met weinig ruimte voor transcendentie. Een echte dialoog is alleen mogelijk, wanneer eenieder zich openstelt om de bijdrage van de ander te erkennen en te waarderen.
Levensstijl
De Synode heeft als doelstelling: ‘Nieuwe wegen voor de kerk en voor een integrale ecologie.’ Nieuw, omdat een echte ecologische cultuur niet gereduceerd mag worden tot een reeks deel-reacties op de problemen van milieuvervuiling en uitputting van natuurlijke hulpbronnen. Het gaat om een andere manier van kijken, denken, beleid voeren, een nieuwe levensstijl en spiritualiteit.
De Synode gaat dus ook ons aan. In de eerste plaats omdat we profiteren van de positieve effecten van het Amazonegebied in mondiale milieutermen. En ten tweede omdat de problemen die haar voortbestaan bedreigen verweven zijn met onze wereldeconomie: met modellen van economische groei die het milieu nog steeds als een te plunderen bron beschouwen, met de keuzes van multinationals op zoek naar maximale winst, en met de levensstijl van consumentisme. De Amazone kan de problematiek niet alleen aan. Dit is een verantwoordelijkheid die ons allen aangaat.
Ben Pex MHM
Ben Pex werkte als priester-missionaris en directeur van Missio in verschillende werelddelen. Hij is thans hulppriester van de Haagse parochies.
