Pagina 6 van Kerk in Den Haag – de lijst met kerkdiensten – wordt goed gelezen. De redacteur die al die namen bij elkaar sprokkelt, was jaren lang Jaap van den Berg, Haags emeritus predikant. Die pagina was zijn favoriete kindje, hoe erudiet hij verder ook was en met hoeveel elan hij aan de redactievergaderingen deelnam. Achter zijn gepuzzel ging een ambitie schuil: een goede presentatie van de kerk in de samenleving.
Jaap van den Berg, die op 24 december 2019 op 81-jarige leeftijd is overleden, was op zijn best als hij met welgekozen woorden en met humor over de stad schreef. In smeuïge columns over de ‘peenbuikers’ in Loosduinen bijvoorbeeld, waar hij in de Bethelkerk jaren lang predikant was. Of later over zijn islamitische slager in de Boekhorststraat, met wie hij gevatte en diepzinnige gesprekken voerde.
Voorletters of voornamen – daar zat een wereld van verschil achter
Hij kon ook polemisch zijn, zoals burgemeester Van Aartsen ondervond. Stembureaus mochten plotseling niet meer in kerkzaaltjes, vond de gemeente. Jaap van den Berg ging er dwars tegen in. Stembureaus hadden van kerken niets te vrezen, en sterker nog, waarom zou je ook niet in moskeeën kunnen stemmen? Dat zou de belangstelling voor de democratie onder Haagse moslims alleen maar stimuleren. Helaas, het idee werd niet opgepakt.
Ziehier Jaap van den Berg ten voeten uit. Hij was veelzijdig: geliefd om zijn diensten; de originaliteit van zijn preken, de nabijheid van zijn gebeden. Zelfs in het Willem Dreeshuis was hij de laatste jaren voor medebewoners ‘de dominee’. Hij was verder iemand met een vrije geest. Een theoloog met brede blik, die in Kerk in Den Haag een platform vond voor zijn gedachtenexperimenten. Vele jaren was hij redacteur en medewerker. Ook toen hij al ernstig ziek was geworden, bleef hij trouw de vergaderingen bezoeken. Want het blad lag hem na aan het hart. De kerk kan niet genoeg de publieke ruimte opzoeken, vond hij. Al in de jaren negentig was hij namens de kerken bij Vokabel betrokken, een kerkomroep op de Haagse kabel. En internet was nog maar net doorgebroken, of hij knutselde eigenhandig een kerkelijke website in elkaar.
Pioniersgeest
In alles wat Van den Berg zei en schreef, was de echo te herkennen van de pioniersgeest die sinds de Tweede Wereldoorlog de landelijke hervormde kerk had gekenmerkt. Enthousiaste gemeenteopbouw, aandacht voor historie, open staan voor cultuur, weg met het hokjesdenken – heel de kerk voor heel het volk. Daarbij hoorde ook een zelfbewuste presentie van de kerk en haar voorgangers, met de zondagse kerkdienst als vertrek- en hoogtepunt. Vandaar zijn gehechtheid aan ‘pagina 6’, het publieke overzicht van alle zondagse kerkdiensten. Want kerkdiensten zijn geen besloten bijeenkomsten van een particuliere vereniging, maar principieel openbare manifestaties, bestemd voor iedereen.
Overigens werd de pagina naarmate de jaren verstreken steeds voller. Nieuwe kerken wilden er ook graag bij. Dat leverde dan interne mailtjes op, in taal die alleen Jaap van den Berg kon produceren.
‘Ik denk dat we aan Kruispunt en Dominicus moeten berichten dat we hen tijdelijk naar de Anglicanenbalk moeten verbannen.’
Nog maar een maand geleden overzag hij zijn werk aldus.
‘Een van de schone resultaten van pagina 6 is de eenheid der stedelijke oecumene. Sinds mijn afscheid als samensteller is dit principe prachtig gehandhaafd door mijn opvolger.’
Stilistische vondsten
In Van den Bergs streven de presentatie van de kerk bij de tijd te trekken, ruilde hij vijf jaar geleden op pagina 6 de formele voorletters van voorgangers in voor voornamen. Eén vrouwelijke collega was het daar niet mee eens. De correspondentie die daarop uitbrak is te mooi om niet te citeren. Jaaps stilistische vondsten bereikten het niveau van literatuur. En achter de schijnbare futiliteit – voorletter of voornaam – openbaarde zich een boeiende inhoudelijke wereld: welk kerkbeeld willen we uitdragen?
De discussie begon met de vrouw die tot haar afgrijzen zag dat haar voorletters verdwenen waren.
‘In het aprilnummer zag ik, dat er meegedaan wordt met de mode om voorgangers ook met hun voornamen in de lijst kerkdiensten te vermelden. Afgezien van het feit, dat mijn voornaam niet correct vermeld staat, wil ik laten weten dat ik bepaald geen voorstander ben van deze mode. Daarom zou ik het op prijs stellen, als de vermelding van mijn naam in de lijst met kerkdiensten voortaan weer zonder voornaam gebeurt.
De enige beweegreden achter mijn verzoek is, dat het in deze Jip-en-Janneketijd mijns inziens goed zou zijn als de kerk een zekere eigen stijl zou bewaren. We hoeven als kerk toch niet zoals anderen in de wereld te doen?’
Openbare leven
Jaap van den Berg trok alle registers open.
‘We kunnen ons geen beroepsgroep indenken die momenteel zijn voornamen nog verbergt. Waarom achterblijven? Werkelijk alle ambten in deze stad zijn al “om”. Hier, waar we zelfs van ministers geen voorLETTERS meer weten! Deze verandering in nabijheid speelt al wel langer dan een jaartje. Ik denk dat er met ons beroep en het imago ervan, al langdurig meer aan de hand is. In de pagina kerkdiensten van onze krant betreden wij het openbare leven, want in Kerk in Den Haag treden we naar buiten: We maken ons daar NAAM! Ik vind dat wij op die plek alles over onszelf moeten vermijden wat in dit tijdsgewricht zweemt naar gesloten persoonlijkheden. Opdat men daarbuiten weet dat daar in die kerk een MENS het Woord bedient en niet enkel letters het voor het zeggen hebben. Dat gaat niet vanzelf. Van mijzelf mag u weten, dat ik pas voorbij mijn zestigste mij hiertoe heb laten bekeren.
Waartoe? Mag ik vragen: denkt u dat we op de oude wijze vertrouwder zullen overkomen? Of wil handhaving van onze initialen een teken zijn dat wij recht in de leer zijn? Mij valt op dat juist de rechtzinnigheid niet protesteert.
Scribae blijven daarvandaan mij nog wel lijstjes met enkel voorletters toesturen en ik zoek me suf in andere bronnen, of wacht op betere tijden. Is men daar heimelijk wel blij met dit bij de tijd komen van onze beroepsgroep?’
En zo ging het nog even door. Jaap: ‘Geen van allen hoeven te vrezen dat we met Piet of Marie zullen worden aangesproken. Men blijft mij dominee noemen, ook al ben ik nu zestien jaar met emeritaat en weet iedereen hoe ik voluit heet.’
Voor de woordkunstenaar Jaap van den Berg was Kerk in Den Haag het ideale voertuig waarmee hij de stad op de kerk wilde attenderen. De reikwijdte daarvan beviel hem zeer. Hij heeft zich bij ons thuis gevoeld.
Jan Goossensen, hoofdredacteur Kerk in Den Haag 1989-2017.
De uitvaartdienst is dinsdag 31 december, om 12.00 uur in de Lukaskerk, Om en Bij 2. Voorafgaande aan de dienst is er vanaf 10.30 uur gelegenheid tot condoleren.
