De Bijbel is een inspiratiebron voor kunstenaars. In ieder nummer van KDH komt een kunstwerk met een bijbelse voorstelling aan bod.
In het Westbroekpark staat een sculptuur met de naam ‘Lazarus leert opnieuw lopen’. De maker ervan is Carel Kneulman. Je ziet er het bijbelse personage Lazarus in die opnieuw leert lopen, nadat Jezus hem uit de dood heeft teruggeroepen in het leven. Het verhaal staat in Johannes 11: 1-54.
Vriend en broer
Je kunt in het werk van Kneulman drie gestalten ontdekken. Aan de rechterkant staat een personage met horizontale strepen. Is het Lazarus, met, zoals Johannes zegt, ‘zijn handen en voeten in linnen gewikkeld, en zijn gezicht bedekt door een doek’? Naast hem staan twee personen die Lazarus overeind houden. Zijn het Maria en Martha, zijn reddende engelen? Zij zijn immers de handelende figuren in het verhaal.
Van Lazarus horen we alleen wat er met hem gebeurt en wat anderen over hem zeggen. Zelf komt hij niet aan het woord. Hij wordt alleen genoemd in verhouding tot de ander: hij is vriend van Jezus, broer van Maria en Martha, woont in ‘hun’ dorp, in ‘hun’ huis. Zelfs zijn naam – Lazarus betekent: God helpt – stelt hem in een afhankelijkheidsrelatie. Lazarus is passief, hij is het lijdend voorwerp van dit verhaal.
Martha en Maria daarentegen zijn actief: zij waarschuwen Jezus, lopen hem tegemoet, gaan met hem in gesprek, confronteren hem met zijn getreuzel om niet onmiddellijk naar hun zieke broer te komen. Kneulmans werk is een voortzetting van de actieve houding van de twee zussen. Johannes zegt daar niets over, maar Kneulman denkt verder in de lijn van het verhaal: het zijn Martha en Maria die Lazarus ondersteunen. Na vier dagen grafrust, moet hij opnieuw leren lopen. Daar heeft hij anderen voor nodig.
Elkaar nodig
Voor Kneulman is dat een belangrijk thema: de ander. Geboren in een socialistisch, anarchistisch milieu gaf hij thema’s als sociale betrokkenheid, saamhorigheid zijn leven lang een rol in zijn werk. Kneulmans levensbeschouwing draaide om gelijkwaardigheid. Zijn adagium was ‘de een is de ander’. Daarom zie je in zijn werk telkens vormen en figuren terugkomen die elkaar nodig hebben en versterken. Niet verwonderlijk is het dus dat je hier Lazarus, Marta en Maria tegenkomt. Ze zijn zo nauw met elkaar verbonden dat de ene persoon in de andere overloopt. Hier is een mens die er niet alleen voor staat, maar die met de hulp van anderen zijn eerste stappen terug in de wereld zet. Lazarus revalideert en zijn zussen dragen hem op handen.
Maar waarheen loopt Lazarus dan? Knoopt hij nog een paar passieve jaren aan zijn leven vast, als een soort herintreder, een zijinstromer van gene zijde? Is het meer van hetzelfde? Jezus zegt als hij hoort dat zijn vriend ziek is: ‘deze ziekte loopt niet uit op zijn dood, maar op de eer van God…’Het draait wel om Lazarus, maar het gaat om God, om zijn eer, zijn glorie. De glorie van God is de levende mens, zei de kerkvader Irenaeus (2e eeuw). En met dat leven bedoelt Irenaeus net als Johannes niet zozeer de biologische, vitale kant van het mens-zijn, het ‘in leven zijn’, hoe langer hoe beter. Nee, het gaat hem om de betekenis van het bestaan. Om de zin ervan, de kwaliteit. Lazarus heeft hier niets te zoeken als het om meer van hetzelfde gaat. Hij heeft iets gehoord van een ander bestaan, als Jezus hem roept: ‘Lazarus, hierheen, naar buiten!’ oftewel ‘exodus’ (uittocht)! Lazarus komt niet terug, maar hij gaat verder, begint het nieuwe bestaan waartoe hij geroepen wordt.
En daarom is de titel van Kneulmans werk ook zo treffend: Lazarus leert opnieuw lopen. Dat is wat een mens altijd weer moet leren: niet eindeloos verder willen leven, maar steeds opnieuw invulling geven aan het leven, alsof je het iedere dag opnieuw krijgt.
Rienk Lanooy, predikant Kloosterkerk, Den Haag
