Tim van Iersel is predikant voor mensen met dementie. Hij begrijpt de ellende en pijn, ook van familieleden, maar ervaart ook iets anders: ‘Soms voelt het bij elkaar aanwezig zijn waardevoller dan dat je een goed gesprek voert.’
Het is niet toevallig dat dementie juist in onze samenleving zo’n schrikbeeld is: veel draait immers om denken en begrijpen. Dus wie ben je nog als je door die ziekte zo verandert dat je juist dat niet meer kunt? Wat is dan nog de waarde van je leven? ‘Dementiedominee’ Tim van Iersel heeft zich vastgebeten in deze vraag. En passant veranderde zijn eigen geloof erdoor.
‘Sommige mensen vinden omgaan met dementerenden ongemakkelijk’, zegt Van Iersel. Zelf vindt hij het eigenlijk wel leuk. ‘Je moet een bepaalde ontspannenheid hebben en ad rem kunnen reageren. Ik lach veel met de mensen. Het helpt misschien dat ik de jongste ben uit een gezin met zes kinderen: ik moest vroeger mijn best doen om er aan tafel een woord tussen te krijgen. Dat heeft me geleerd ad rem en met humor te reageren.’
Die ontspannen houding, het lachen, grappen maken – het lijkt het tegendeel van wat van Iersel noemt: de meer verbaal en cognitief ingestelde protestantse theologie. ‘Maar ga ik staan preken voor een groep ouderen met dementie dan bereik ik ze echt niet. Dan zie je de ogen dichtvallen, of ze lopen gewoon weg.’ Wat hij tegenwoordig doet, is iets zintuiglijks meenemen. ‘Iets om te voelen, te ruiken of te laten horen natuurlijk. Muziek is belangrijk in het leven van mensen met dementie. Het heeft mij uitgedaagd om andere vormen te zoeken om het geloof uit te drukken. Ik heb mijn palet moeten verbreden.’
Erbij horen
En zo gebeurde wat Van Iersel waarschijnlijk niet had verwacht: zijn eigen geloof veranderde door de omgang met de bewoners van Woonzorgcentra Haaglanden. ‘Dat was voor mij ook de reden om het boek Godvergeten. Gedachten over geloof en dementie te schrijven. Ik ben opgegroeid in de Christelijk Gereformeerde Kerk waar in mijn beleving het geloof bij uitstek als een cognitieve formule benaderd werd, een soort 1 + 1 + 1. Pas als je dat kunt begrijpen, mag je deelnemen aan het avondmaal. Als kind bleef ik dan ook in de bankjes zitten.’
Inmiddels hoort Van Iersel tot de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). En bedient hij zelf het avondmaal. ‘Soms zeg ik “lichaam van Christus” en krijg ik als antwoord “u ook gefeliciteerd”. Ik wil dat alle mensen kunnen deelnemen, ook al begrijpen ze er niets meer van. “Erbij horen”, dat is voor mij de kern. Zelf ben ik ook minder cognitief geworden. Ik heb een tijdlang meditatie beoefend: ook daar ontwikkel je bewustzijn van het lichaam. Ik ervaar geloven nu meer als iets van het lijf. Gods geest is in ons lichaam aanwezig en niet alleen bij mij, maar ook bij de mensen die ik ontmoet. Soms voelt het bij elkaar aanwezig zijn waardevoller dan dat je een goed gesprek voert.’
Bij partners van mensen met dementie ligt dat soms lastiger. Bij hen komt dan de vraag op waarom God dit toch laat gebeuren. ‘Het beeld is wisselend’, vertelt Van Iersel, ‘maar het is mijn indruk dat wanneer mensen al gelovig waren, ze dat vaak in zo’n moeilijke situatie ook blijven. Af en toe zie ik zelfs een herontdekking van het geloof, als kinderen die in geen jaren in een kerk geweest zijn, ineens met hun vader of moeder de dienst bijwonen.’
Bezield
Na zijn jaren als geestelijk verzorger bij Woonzorgcentra Haaglanden is xxz. Maar daarmee wil hij niet de ellendige en de pijnlijke kanten van dementie ontkennen. ‘Die zijn er natuurlijk, ook voor de naasten. De persoon is een andere dan hij geweest is, dat is ontzettend pijnlijk. Maar in de media is dat beeld soms het enige. Ook in de persoon die niets meer kan zeggen, is God nog aanwezig. Het leven blijft van waarde.’
Voor familieleden organiseert hij geregeld gespreksgroepen. Verlies is dan een belangrijk thema: ‘Een partner kan een gemeenschappelijke toekomst verliezen, maar ook bijvoorbeeld intimiteit, omdat de onderlinge verhouding is veranderd. Als je voor een partner moet zorgen, dan is de gelijkwaardigheid weg.’
In de theologie vindt Van Iersel zijn inspiratie onder meer bij John Swinton en bij Karl Barth. ‘Ineens zag ik overal voorbeelden van theologen die het bezielde lichaam benadrukken. Wat mij betreft kun je geen lichaam hebben zonder een ziel. En het brein? Dat is gewoon ook een lichaamsdeel.’
Tekst: Hester Jansen. Foto: Niek Stam
Tim van Iersel houdt een avond in de Marcuskerk over zijn boek Godvergeten. Gedachten over geloof en dementie (2019). Woe. 2 okt. 20 u. Jan Luykenlaan 92.
