Dietrich Bonhoeffer las dagelijks in de Hernhutter Losungen. De dagteksten hadden grote invloed op zijn leven. En uiteindelijk ook op zijn dood.
Het is juni 1939. Dietrich Bonhoeffer is in New York, waar hij een aanstelling kan krijgen aan het Union Theological Seminary. Ook is hij gevraagd om predikant te worden voor de Duitse vluchtelingen. Eerst zag hij beide verzoeken als een teken uit de hemel. Maar al snel zit het hem niet lekker. Al tijdens de bootreis begint hij te twijfelen aan zijn beslissing om naar Amerika te gaan. Door zijn hoofd spookt de vraag: ben ik niet op de vlucht geslagen? In New York aangekomen krijgt hij last van heimwee en zelfverwijt.
Wie gelooft, vlucht niet
Bonhoeffer leeft met de dagteksten van de Hernhutters, de zogenaamde Hernhutter Losungen. Op 24 juni leest hij: ‘Wie gelooft, vlucht niet’ (Jesaja 28:16). Twee dagen later: ‘Kom nog voor de winter’ (2 Timoteüs 4:9). Dat vers blijft hem de hele dag achtervolgen. Hij vraagt zich bij elke dagtekst af: wat zou God door deze tekst tot mij zeggen? In gebed en meditatie is hij ermee bezig. Het resulteert erin dat hij besluit om terug te gaan. Tot op het laatste moment proberen zijn Amerikaanse vrienden hem daarvan te weerhouden. Maar met een van de laatste boten voor de oorlog keert hij terug naar Duitsland. ‘Sinds ik op de boot zit, is mijn innerlijke tweespalt ten aanzien van de toekomst opgehouden’, schrijft in zijn dagboek. Later – hij zit dan in de gevangenis! – zal hij over dit besluit om terug te keren zeggen: ‘Het is de meest bevrijdende beslissing in mijn leven geweest.’ Achteraf heeft die hem zijn leven gekost. Bonhoeffer is een radicale navolger van Jezus Christus. Dat wordt gevoed door een geestelijk leven waarbij de Hernhutter Losungen een grote rol spelen.
Miljoenenoplage
De Losungen kennen een lange geschiedenis. Al 290 jaar verschijnt er ieder jaar een boekje met dagteksten. Anno 2020 in een miljoenenoplage in ongeveer vijftig talen. De boekjes komen op een bijzondere manier tot stand. Er is een verzameling van 1824 bijbelteksten uit het Oude Testament. Door het lot worden deze teksten aan de dagen van een jaar gekoppeld. Bij de ‘getrokken’ tekst wordt een bijpassende tekst uit het Nieuwe Testament gezocht en ook een gebed of lied. Zo ontstaat er voor elk jaar een nieuw dagboek. Deze loting vindt steeds eind april plaats. Drie jaar vooruit. Want dan is er tijd genoeg voor het drukken en verspreiden van de boekjes. Tegenwoordig is er ook een app – Die Losungen – waarmee je de (Duitse) teksten iedere dag op je telefoon kunt krijgen. Het woord Losung heeft trouwens niets met loting te maken, maar betekent ‘leus’ of ‘parool’. Zelf gebruik ik de Losungen geregeld bij het begin van een gespreksgroep of leerhuisavond. Tot onze verrassing blijkt heel vaak dat de dagtekst bij het thema van de bijeenkomst aansluit.
Kostbare schat
Bonhoeffer beschouwde de dagteksten van de Hernhutters als een kostbare schat van het geloof. Er ging volgens hem een grote zegen vanuit als je ‘Gods woord voor elke dag’ op je in laat werken. Dat vond niet iedereen in Duitsland. De ‘Deutsche Christen’, die loyaal aan Hitler waren, vonden de Losungen vanwege de Oudtestamentische insteek te Joods en ageerden ertegen.
Bonhoeffer leefde met deze losse dagteksten. Maar hij benadrukte dat de Schrift één geheel is. Doorgaande lezing is belangrijk. De Bijbel moet ook in zijn samenhang gelezen en bestudeerd worden, want ‘de Heilige Schrift is meer dan een dagtekst’. Bonhoeffers omgang met de Schrift was doortrokken van het besef dat God daarin tot ons spreekt. Aan zijn zwager schreef hij: ‘Pas als we ervan uit durven gaan dat in de Bijbel werkelijk de God tot ons spreekt die van ons houdt en ons niet alleen wil laten met onze vragen, zullen we ons in de Bijbel verheugen.’
Bonhoeffer leefde met de Losungen. Hoe zou zijn leven zijn verlopen zonder deze dagteksten? Had hij dan de oorlog overleefd? Je kunt er slechts over speculeren. In ieder geval bepaalde zijn omgang met de Losungen, als Woord van God voor iedere dag, zijn leven en… ook zijn sterven.
Jan van der Wolf
De boekjes met dagteksten zijn te bestellen bij de Evangelische Broedergemeente in Zeist: nederland.ebg.nl/ebg
