Het Eurovisie Songfestival gaat dit jaar, deze maand, niet door. Tom Mikkers, woonachtig in Den Haag en predikant in Wassenaar, heeft toch festivalkriebels. Hij schreef met radiopresentator Hijlco Span (KRO-NCRV) Halleluja Eurovision, een boek over ‘de magie van het songfestival’. Een gesprek over de relatie tussen dit wereldberoemde evenement, geloof en religie.
Dit jaar zou de 65ste editie van het Eurovisie Songfestival plaatsvinden in Rotterdam. Nederland werd aangewezen als gastland nadat Duncan Laurence de voorgaande editie won met het nummer Arcade. Op 12, 14 en 16 mei zouden de ogen van miljoenen kijkers gericht zijn op de muziekstrijd in het Rotterdamse sportarena Ahoy. Tom Mikkers en Hijlco Span hadden zich haast spiritueel op het moment suprême voorbereid: hun boek Halleluja Eurovision is een ode aan het evenement. Op 18 maart 2020 werd het festival geannuleerd vanwege de coronapandemie.
Tom, waarom in godsnaam een boek over de diepere betekenis van het songfestival?
‘We wilden een poging wagen om een gesprek over de binnenkant van het festival te ontsluiten en te verbreden. Waarschijnlijk realiseren weinig mensen zich dat het Eurovisie Songfestival jaarlijks begint met een religieuze melodie. De openingstune van het songfestival is namelijk de prelude van het Te Deum Laudamus van Marc Antoine Charpentier.’
Maar volgens jullie heeft het songfestival zelf ook met religie te maken. Hoe zit dat dan?
‘Allereerst zijn er de liedjes met religieuze woorden en beelden, die alleen niet over God of Jezus gaan. “Ik wilde nooit geloven maar er is meer tussen hemel en aarde”, zong Edsilia Rombley in 1998, hoewel dat over haar verliefdheid ging. Er is vooral één land dat opvalt door vrome liedjes en dat is Israël. Dat valt niet altijd even goed. De tekst van Amen uit 1995 van de zangeres Liora was een onvervalst gebed met zinnen als “in een gebed dat opstijgt, prijst de ziel God” en “zegen ons, en verlicht ons aangezicht”. Paul de Leeuw die toen het commentaar verzorgde voor Nederland kon het niet bekoren. Hij kreeg acute religiestress. Na afloop van het optreden zei hij vanuit het Nederlandse commentatoren-hok:
“Ik weet niet wat het is maar ik word hier zo agressief van (…) en dan dat wijf dat zo dan naar die andere vrouw kijkt, met van die ogen van eh…wij zijn allen gristelijk. Er komen nu broden en vissen naar beneden in de zaal. Er worden Bijbeltjes uitgedeeld. De hele familie Binnendijk [EO-presentator die in zijn programma’s met mensen over hun bekering sprak] staat als een gek op de tafel te jubelen. Gatverdamme, ze gaan elkaar omhelzen. Het is heel klef…ik ga ze slaan. Ik ga vertellen dat ik het in ieder geval een KUT-nummer vind. Dames en heren, u kijkt maar naar Malta…ik ga weg.”
Het commentaar viel inderdaad even geheel weg: Paul de Leeuw was er letterlijk klaar mee. Omgekeerd was de NOS hierna ook klaar met Paul de Leeuw. Paul de Leeuw beledigt Israël stond die maandag na het festival in De Telegraaf te lezen. Voor Paul de Leeuw betekende dit incident einde oefening als live-commentator. Pas in 1998 durfde de NOS het weer met hem aan, dit keer als presentator van het Nationaal Songfestival. Wel samen met Linda de Mol, om hem in het gareel te houden.’
Is over islamitische zangers en liedjes ook weleens ophef ontstaan?
‘Eerlijk gezegd niet. De islam is eigenlijk geen groot thema op het songfestival. De allereerste moslim op het Eurovisie Songfestival, Sabahudin Kurt, deed mee in 1964 voor Joegoslavië. Hij was afkomstig uit Bosnië. Zijn lied ‘Život je sklopio krug’ ging niet over de islam maar over vriendschap. Hij bleef steken op nul punten. Zijn optreden staat in schril contrast met het opvallende flamboyante optreden van de Franse Bilal Hassani in 2019. Zijn familie komt uit Marokko. Bilal trad nadrukkelijk naar voren als moslim, die opkwam voor vrijheid en jezelf mogen zijn, ook als homo of transgender. Zijn lied Roi ging hierover: in de clip werden beelden getoond uit zijn kindertijd, toen hij zich als prinses verkleedde, en zoals hij zich als volwassen man opmaakt. Maar dat Bilal als moslim naar voren trad bleef redelijk onopgemerkt. ‘
Om welke reden noem je in het boek het songfestival een ‘radicaal geloof’?
‘Muziek, mooie woorden, gebouwen, bijzondere plaatsen en symbolen maken relaties tussen mensen en hun gemeenschappelijke activiteiten betekenisvol. Van oudsher vervulde godsdienst die rol. Maar godsdienst was niet in staat om de nieuwe samenwerking die ontstond na de Tweede Wereldoorlog tussen landen van betekenis te voorzien. Godsdienst faalde als grootste gemene deler. In die leemte ontwikkelde het Eurovisie Songfestival zich ook tot een spirituele krachtcentrale dat op eigentijdse wijze – met muziek – de waarden van Europa communiceerde voor een breed publiek. Dit maakt het Eurovisie Songfestival tot reizende kathedraal die elk jaar weer ergens anders in Europa verrijst, en ons continent van heilig gezang voorziet. De heilige stoel van de paus staat permanent in de Sint Pieter in Rome. Het heilige Eurovisiecircus verrijst elk jaar weer op een nieuwe plek ergens in Europa. De complexe Europese geschiedenis wordt tijdens het songfestival overstegen en verandert het in een nieuw verhaal: samen zingen we beter.’
Daar komt behoorlijk wat rivaliteit bij kijken, vind je niet?
‘Het songfestival is zeker een ongevaarlijke ontlading van spanningen tussen landen en groepen in een setting waarin harmonie en muziek voorop staan. Volgens mij functioneert het festival op deze wijze als een geloof: radicaal kleurrijk en extreem mierzoet. Wat mij betreft is daar volgend jaar weer ruimte voor met een echte wedstrijd.’
Je hebt met collega’s ook een lied ingezongen. Stel je je kandidaat voor een toekomstig Eurovisie Songfestival?
‘Haha. Een aantal predikanten uit heel het land, onder wie ik zelf, hebben vanuit hun huis het lied Love shine a light ingezongen. Niet voor volgend jaar, maar voor het programma dat zaterdag 16 mei Europa een beetje van hoop, geloof en liedjes voorziet. Luister maar.’
Waar kunnen belangstellenden jullie boek bestellen?
‘Dat kan bij de uitgever: klik dan hier.’
Tom Mikkers werkte als remonstrants predikant in Eindhoven, Amsterdam en Delft. Tussen 2008 en 2016 was hij algemeen secretaris van de Remonstranten. Tussen 2016 en 2019 maakte hij voor de Evangelische Omroep (EO) verschillende tv- en radioprogramma’s die voortvloeien uit de taak van de EO om de protestantse kerken bij de publieke omroep te representeren. In het najaar van 2019 maakte hij weer de overstap naar het predikantschap en trad hij aan als voorganger van de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap NPB in Wassenaar.
