Ooit was het geloof in een leven na de dood voorbehouden aan religieuze mensen. Het lijkt erop dat daar tegenwoordig (ook of vooral?) in buiten-kerkelijk Nederland geen twijfel meer over bestaat.
Tot in de jaren vijftig kregen de meeste Nederlanders een protestantse of katholieke begrafenis. Bij de uitvaart lag de nadruk op vastomlijnde liturgische formules, en doctrines legden het lot van de ziel vast. We zouden God loven aan zijn troon, in het hellevuur creperen of na een wasbeurt in het vagevuur alsnog naar wit licht gaan. Dat was ooit.
Applaus
Een groot onderzoek onder leiding van antropoloog Eric Venbrug wijst op een historische ommekeer. Het geloof in de ziel is niet verminderd, maar de ziel is verhuisd naar onze eigen belevingswereld.
We doen vaak net of overledenen bij hun uitvaart aanwezig zijn. Een atheïstische kennis van mij sprak zijn overleden vrouw persoonlijk toe: ‘Ik weet dat je hier bent.’ Alsof helderzieners als Derek Ogilvie, met prime time op tv, hem dat in de mond gelegd hadden. De familie van die kennis gaf Ansje zelfs applaus – haar sterrenstatus kon toch niet onder doen aan die van André Hazes of de overledenen van MH17?
Doden begraven met gebeden voor hun zielenheil? Welnee. Het woord ‘huldiging’ doet meer recht aan de huidige beleving. We prijzen overledenen alsof ze een wedstrijd gewonnen hebben en de tijd voor een carrièreswitch is aangebroken.
Energie
Een enquête op kerkindenhaag.nl bevestigt dat het geloof in een nieuw leven breed gedragen wordt. We laten religies minder vaak invullen hoe we dat leven voor ons zien. Zo zegt een katholiek: ‘We blijven bestaan als de kracht van een mooie herinnering. Maar die kracht is reëel. Noem het geest of ziel.’ Een humanist met protestantse wortels verklaart: ‘Alles bestaat uit energie. Na het aardse leven verlaten mensen en dieren het lichaam. Ze keren terug naar de dimensie of sfeer van waar ze ooit kwamen.’ De antwoorders hebben elk hun persoonlijke theologie: ‘Ik heb een bijna dood-ervaring gehad’, ‘Ik geloof dit op grond van de Heilige Schrift’, ‘Bij een uitvaart kreeg ik een mystieke ervaring’, ‘De mens is geschapen naar Gods beeld en gelijkenis – God is overal’.
Zelfs wie een spiritueel leven ontkent, wil als ziel door de dood gaan. En dat kan! Apps als SafeBeyond, GhostMemo of MyGoodbyeMessage verzamelen het leven lang berichten, geluidsopnames en filmpjes, die de gebruiker heeft uitgewisseld of ingestuurd. Dierbaren kunnen die desgewenst tot 25 jaar na iemands dood ontvangen. Of wil je een praatje houden bij het huwelijk van je achterkleindochter? Alvast haar kinderen condoleren? Dat gebeurt trouwens al: de app-bedrijven groeien harder dan uitvaartondernemingen. Het maken van een ziel kost veertig tot negentig euro.
Laten we nuchter erkennen dat niemand weet wat er na de dood is. We kunnen hoogstens hopen herinnerd te worden. Het liefst als geliefde wezens die iets goeds of moois van zichzelf overgedragen hebben. Wie wil niet bezielen – een ziel zijn? Met dat verlangen branden zelfs degenen, die het hiernamaals een troostrijk verzinsel vinden, kaarsjes voor hun dierbaren.
Tekst: Robert Reijns
