Het geheim van het leven kan wellicht alleen door poëzie tot uitdrukking worden gebracht. Tegenstrijdige gevoelens bestaan naast elkaar. Dat zien we ook in de bijbelse psalmen.
‘In mijn bangste uur vertrouw ik op u.’ Deze regel komt uit Psalm 56, waarin het gaat over angst en vertrouwen. De dichter, David, is doodsbang. Hij is op de vlucht voor Saul en nu is hij in handen van de Filistijnen gevallen. De angst heeft hem bij de kladden gegrepen. In deze psalm dealt hij met die angst. Maar er is niet alleen angst, er spreekt ook vertrouwen uit dit lied. Zo is het leven. Het is nooit eenduidig. Deze crisis is een ramp, maar ook een zegen. Het betekent gevaar, maar biedt ook een kans. Het geeft onrust, maar ook rust.
Poëzie, en dus ook die van de psalmen, is een kunstvorm die uiting kan geven aan die dubbelheid. Maar die dubbelheid, of dat conflict, wordt niet opgelost. Tegenstrijdige zaken kunnen naast elkaar bestaan. Een logisch verhaal kun je er niet van maken. Daarvoor is kunst nodig, dichtkunst. Het geheim van het leven kan wellicht alleen door poëzie tot uitdrukking worden gebracht.
Spiraal naar boven
Deze tijd heeft veel mensen op zichzelf teruggeworpen. We moesten een weg weten te vinden met al die soms tegenstrijdige gevoelens. In deze periode zijn de psalmen opnieuw tot mij gaan spreken. Ze geven woorden aan gevoelens waarvan je niet eens wist dat je ze had, ook in de dubbelheid. We voelen van alles, maar veel van die emoties mogen er eigenlijk van onszelf niet zijn. Vooral de negatieve. Maar in de psalmen is er volop ruimte voor. Woede, haat, wraak, angst en wanhoop, het komt allemaal langs. Dat is bevrijdend. Het maakt bewust en het legitimeert. De psalmen geven stem aan iets wat ik wellicht niet mag voelen. Ze kunnen een voertuig worden van je verdriet of woede. Zo kom je dichter bij jezelf. Nu kan dat voor alle poëzie gelden, maar met de psalmen is er meer aan de hand. Al deze gevoelens worden voor God gebracht. Ook dat is heilzaam. Ik ben er niet alleen mee. Het kringetje van het zelfgesprek wordt een spiraal naar boven.
In veel psalmen is er sprake van een beweging. Een psalm begint vaak anders dan die eindigt. Zo kan het gaan van klacht naar lof, of van een vraag naar een antwoord. Andersom kan trouwens ook. Het laat zien dat er iets gebeurt als je wat je bezighoudt voor God brengt. En als ik daar zelf geen woorden voor heb, kan ik ze lenen bij de poëzie van de psalmen.
Beeldtaal
Psalmen zijn duizenden jaren oud. Ook in 2020 kunnen wij onszelf in deze poëzie terugvinden. De beelden vormen een ruimte waarin ik kan binnengaan. De beeldtaal maakt mogelijk dat ik mijn eigen verhaal erin kan voegen. De groene weiden, de rustige wateren, maar óók het donkere dal van Psalm 23 zijn in veel levens terug te vinden.
‘In mijn bangste uur vertrouw ik op u.’ Je zou zeggen: angst en vertrouwen sluiten elkaar uit. Waar veel angst is, is weinig vertrouwen. En andersom. Maar in deze regel, in deze psalm gaan ze samen. Deze psalm heeft me bewust gemaakt dat het zo gaat in deze coronatijd. In deze poëtische regel wordt het geheim van het leven uitgedrukt.
Tekst: Jan van der Wolf
