Is eenzaamheid niet alleen een last maar ook een mogelijkheid? Pastor Marinus van den Berg stelt deze vraag aan de orde in zijn nieuwste boek Ode aan de eenzaamheid. Tom Mikkers sprak hierover met hem in het NPO Radio 1-programma ‘Dit is de Zondag’ en vond zijn kijk op eenzaamheid een verademing. Voor Kerk in Den Haag vervolgden ze hun gesprek.
Wat was de aanleiding voor je boek?
‘De laatste jaren bemerkte ik bij mezelf steeds vaker een groeiende irritatie. Zo was in mijn stad Rotterdam een speciale pop-upwinkel rond dit thema. Hugo de Jonge – toen nog wethouder – kwam langs om aandacht te vragen voor de strijd tegen eenzaamheid. Ik dacht: wat gebeurt hier nu precies? De wethouder vulde de hele ruimte. Het ging niet om aandacht voor eenzaamheid, maar om aandacht voor Hugo de Jonge. Ik wil de toenmalige wethouder beslist niet afvallen, maar ik vond dat echt een typisch Rotterdamse doenerige benadering van eenzaamheid, met een klef sausje. Later zat ik aan tafel in een tv-programma bij Jacobine Geel. Daar werden allerlei initiatieven tegen eenzaamheid besproken. Het waren geen slechte acties, maar er was geen enkele reflectie op de betekenis van eenzaamheid. Ik wil eenzaamheid wel degelijk serieus nemen. In Rotterdam was een dode vrouw gevonden die maanden in haar huis had gelegen. Dat was een schandvlek voor de stad. Daar ging het vaker over dan over eenzaamheid; dat de stad nooit meer zoiets mocht meemaken. Dan denk ik: waar gaat het nu echt over? Over de eenzaamheid van de vrouw die is gestorven of over de eer van de stad?’
Wat beoog je met jouw ode aan de eenzaamheid?
‘Ongewenste, of noem het ongemakkelijke eenzaamheid, kan zich op persoonlijk niveau ook ontwikkelen tot een leermoment.’
Heb je dat zelf ervaren?
‘Ja. Ik maakte een keer een reis door Frankrijk. Ik was eerst bij vrienden geweest en daarna reisde ik alleen naar Vézelay, waar ik die enorme basiliek bezocht. Daar zat ik dan, alleen in de kerk. De werking van het licht is prachtig in die kerk. Uren zat ik daar in het licht. Ik dacht: ik ben hier alleen én ook weer niet. Ik had toen de ervaring dat ik gezien werd.’
Wat leerde je?
‘Dat kijken genoeg is. Kijken en gezien worden.Ik leer dan om mezelf niet als zielig persoon weg te zetten. “Ik was” in die kerk met dat licht, en ik ondervond vreugde. Eenzaamheid is iets heel persoonlijks. Laatst sprak ik een vrouw die door alles rond corona zo verdrietig was. “Iedereen geeft mij maar adviezen.” Ik zei: “Ik ga bij u in de bunker zitten.” Later zei ze me: “U heeft me toen wat licht gebracht.”’
Welk advies geef je de lezers van je boek?
‘Ik wil de lezer meegeven om naar zijn of haar pijn te kijken. Dat is vaak moeilijk. We zoeken vooral afleiding. Vandaag zag ik in Rotterdam bij het Luxor-theater de poster met opschrift: “We gaan weer pieken”. Dat zegt iets over onze tijd. We worden niet naar binnen geleid. Er is een andere poster die ik regelmatig zie: “Elke dag is een feest”. Dat is niet zo.’
Wat zou u tegen minister Hugo de Jonge – de initiator van de landelijke campagne ‘Een tegen eenzaamheid’ willen zeggen?
‘De overheid moet vooraf beter nadenken over de grote besluiten die eenzaamheid bevorderen in plaats van eenzaamheid achteraf bestrijden. De val van het kabinet rond de toeslagenaffaire laat dat ook zien. Er is een relatie tussen eenzaamheid en onfatsoenlijke armoede.’
Tom Mikkers, vrijzinnig predikant te Wassenaar
Marinus van den Berg (2020). Ode aan de eenzaamheid. Utrecht: Ten Have.
Hagenaars reageren
Bert de Moor, regelmatige bezoeker van het Aandachtscentrum (centrum): ‘Ik ben het eens met Van den Berg dat het de overheid en andere organisaties niet lukt om eenzaamheid goed te bestrijden. Schrijnend zijn de vergeten mensen die lang dood thuisliggen. Zijn voorbeeld van de vrouw in de bunker vind ik treffend. Maar ook al zit je in een isoleercel, dan nog kun je eenzaamheid ervaren. De positieve kant van het op jezelf zijn, is de ruimte om je zelf te herontdekken.’
Louise den Hoed, kerkwerker bij pioniersplek LichtDelen (Loosduinen): ‘Als pionier en coach ontmoet ik veel jonge gezinnen die zich eenzaam voelen, buitengesloten door de overheid. Jonge ouders in de schuldsanering, die geen financiële steun van familie of vrienden mogen ontvangen. Mensen die, vanwege rare regels, geen eten mogen afhalen bij de voedselbank. Ze voelen zich in de kou gezet, eenzaam.’
