Voorafgaand aan het paasfeest en met Pasen zelf gebruiken christenen veel rituelen en symbolen. Die verwijzen naar de gebeurtenissen zoals ze in de Bijbel beschreven worden. Waar staan ze precies voor?
De bedoeling van Pasen is Jezus van dichtbij te volgen. Of het nu door muziek is (Matthäus Passion), toneel op straat (The Passion) of door liturgische vieringen in kerken, de laatste woorden en gebaren van Jezus worden in de spotlights gezet. Voor de vrienden en leerlingen van Jezus zijn die het beste houvast om in zijn voetsporen te gaan.
De christelijke traditie betreedt als het ware de stad Jeruzalem om van dichtbij getuige te zijn van de dramatische gebeurtenissen. Daarbij wisselen hoogtepunten en dieptepunten elkaar af. Steeds weer blijkt hoe actueel het verhaal van Pasen is: mensen die hoog geëerd worden kunnen diep vallen en anderzijds kunnen mensen die worden afgeschreven, verrassend inspirerend zijn.
Palmzondag
De entrée in Jeruzalem op Palmzondag gaat gepaard met een enthousiasme van het volk waar menig populist jaloers op zou zijn: als een koning wordt de rabbi uit Nazareth binnengehaald. De elite van de stad is nieuwsgierig naar iemand die wonderen verricht en die de Romeinen, de bezettingsmacht, de kroon van het hoofd zal stoten. Met palmtakken wordt Jezus als koning begroet. Tegenwoordig worden die thuis achter het kruisbeeld gestoken, als herinnering aan deze euforische dag.
Witte Donderdag
De naam van deze dag verwijst naar de traditie in sommige kerken om kruis- en andere beelden met een wit kleed te bedekken. Witte Donderdag is een dag van intimiteit: het kleine groepje leerlingen rondom Jezus neemt afscheid van hem zonder dat zij zich dat daadwerkelijk realiseren. Dat dit afscheid met verraad, verloochening en geweld zal plaatsvinden, wordt pas in de loop van de avond duidelijk. Wat begint als een feestelijke maaltijd, eindigt in verwarring. Brood en wijn die in de vriendenkring gedeeld worden, krijgen een andere betekenis. Jezus verwijst hiermee naar zijn dood die aanstaande is. Sindsdien kunnen christenen niet meer naar brood en wijn kijken en deze ontvangen, zonder aan Jezus’ dood te denken. Bovendien wast Jezus de leerlingen de voeten. Voeten stinken en zijn vies en we laten ze niet snel zien aan anderen. Voor Jezus is het een concreet gebaar van vriendschap en dienstbaarheid: voor je vrienden heb je alles over. In de kerk wassen kerkleiders de voeten van gewone mensen uit de geloofsgemeenschap.
De avond is eindigt en in de kerk heersen stilte en kaalheid: een leeg altaar. Zonder kaarsen, zonder orgel wordt de viering besloten. De leerlingen verlaten het laatste avondmaal in verwarring en Jezus blijft in eenzaamheid achter tot hij gearresteerd wordt. De nacht van Witte Donderdag op Goede Vrijdag is een wake in stilte!
Goede Vrijdag en Stille Zaterdag
Op vrijdag staat het gesprek tussen Pilatus en Jezus centraal: de passie volgens Johannes wordt gelezen, waaruit blijkt dat Jezus het lijden niet uit de weg gaat, maar met beide handen aanneemt. Als Pilatus zegt: ‘Zie de mens, Ecce Homo!’, zien we een verlaten Jezus die zonder vrienden de beledigingen en folteringen moet ondergaan. De mensen in Jeruzalem zijn teleurgesteld omdat wonderen uitblijven: men kiest liever voor Barabbas, die de held van de dag wordt. Als Jezus sterft wordt tegenwoordig het kruis geëerd, soms met bloemen versierd. Goede Vrijdag en Stille Zaterdag zijn dagen van gedenken en stilte, van vasten en soberheid. Hoewel deze dagen in het teken van het lijden en sterven van Jezus staan, wordt de naam ‘Goede’ Vrijdag gebruikt. Dit verwijst naar de opoffering van Jezus ter verzoening van de zonden.
Paasnacht en Paaszondag
De paaswake begint in de nacht met een licht dat ontstoken wordt en bejubeld. In het schemerlicht van de paaskaars, die ieder jaar nieuw wordt ontstoken aan het paasvuur (soms op een plein vóór de kerk) worden de oudste verhalen van het Oude Testament verteld, die uitmonden in het evangelieverhaal waar de leerlingen het lege graf ontdekken.
In de viering, oorspronkelijk een nachtwake, sluit de kerk aan bij de joodse traditie van Pasen met een verdere stap: de bevrijding uit Egypte wordt teken van de bevrijding uit de dood. Als het graf leeg blijkt te zijn en de leerlingen op verschillende moment de levende Jezus ontmoeten, blijkt de opstanding de leerlingen nieuw leven te geven. De teleurstelling van Goede Vrijdag, hun lafheid en angst, wordt overwonnen. Ze worden nieuwe mensen.
Het teken van Brood en Wijn dat Jezus op de laatste dag van zijn leven achterliet, is de herinnering aan het lijden, maar ook aan het nieuwe leven van Pasen. Niet alleen Jezus is opgestaan, maar ook de leerlingen zijn nieuwe mensen geworden. De apostel Thomas zegt: “Mijn Heer en mijn God, Ecce Deus”, daarmee is de kring rond en nieuw leven begint: Pasen.
Door Ad van der Helm, voorzitter Haagse Gemeenschap van Kerken. Op de foto: iemand de voeten wassen, een uiting van liefde op Witte Donderdag.
