Dit voorjaar kwam de Rooms-Katholieke Kerk met een verklaring dat homoseksuele relaties niet ingezegend mogen worden. Niet dat er vanuit het Vaticaan ooit iets anders naar buiten is gebracht, maar de bevestiging van dit oude standpunt was voor velen op z’n zachtst gezegd teleurstellend. Hoe kan het dat paus Franciscus deze verklaring ondertekend heeft? Hoe wordt hierover gedacht, in Den Haag en verder weg?
De verklaring van de Congregatie voor de geloofsleer heeft nogal wat losgemaakt. De Antwerpse bisschop Johan Bonny zegt boos en beschaamd te zijn en bood in de krant De Standaard zijn excuses aan. De voorzitter van de Duitse bisschoppenconferentie, Georg Bätzing, bepleit zegeningen voor katholieke homoparen, zonder goedkeuring van het Vaticaan.
Sjaak de Boer, al vele jaren pastor van de Engelstalige parochie Church of Our Saviour in Den Haag, is ook geschrokken van de harde afwijzing. Hij dient een internationale geloofsgemeenschap met veel jongeren en zo’n veertig werkgroepen. Na het verschijnen van het Vaticaanse document constateerde hij bij meerdere vrijwilligers verwarring en verdriet.
Impliciete kritiek
De paus had juist een andere weg ingeslagen, met aandacht voor vluchtelingen en de zorg voor het milieu. Tijdens een Angelustoespraak, na verschijning van het document, bekritiseerde paus Franciscus ‘theoretische veroordelingen’ en ‘kerkelijk legalisme en moralisme’.
De rooms-katholieke pastor Ad van der Helm, voorzitter van de Haagse Gemeenschap van Kerken, zegt dat in deze toespraak het document niet genoemd wordt, maar dat velen er toch impliciete kritiek in beluisteren: dat zou opmerkelijk zijn, maar van paus Franciscus niet verrassend.
Sjaak de Boer kan zich niet voorstellen dat de paus, op het punt naar Irak te vertrekken, veel tijd heeft gehad om zich met het document te bemoeien. ‘Wie zat hier nu op te wachten?’ zegt hij. Hij vindt dat parochies jonge mensen moeten helpen bij hun gewetensvorming, juist ook op seksueel gebied. Het is jammer dat zonde vaak alleen beperkt wordt tot seksualiteit, want de mens is zoveel meer. Hij beklemtoont dat de liefde groter is dan de kerk, zoals ook God groter is. En de zegen is er voor iedereen, want God is in onze gebrokenheid binnengekomen! De zegen doet mensen opbloeien.
Van der Helm denkt niet dat het Vaticaanse schrijven de pastorale praktijk zal veranderen. Nieuw is volgens hem wel dat bisschoppen hun teleurstelling uiten en dat de discussie ons dwingt tot grondige bezinning op het pastoraat. ‘Deze verklaring is een achterhoedegevecht. Sprekend over homoseksualiteit heeft paus Franciscus al een andere toon gezet.’ In Nederland is het op ‘bisschoppelijk’ niveau stil gebleven, zoals jezuïet Jos Moons teleurgesteld heeft vastgesteld in het Nederlands Dagblad van 26 maart. Evenals in de meeste protestantse kerken – breder dan de Protestantse Kerk Nederland – is het zegenen van homorelaties er nog steeds omstreden.
Olivier Elseman, emeritus predikant van de Bergkerk, ging in 1968 in Amsterdam theologie studeren. Binnen de grote protestantse kerken was de discussie over aanvaarding van homoseksuele relaties toen al zo’n tien jaar bezig. Maar ‘ik wist eigenlijk niet wat homoseksueel was’, zegt hij terugblikkend. In 1971 publiceerden ‘twee dominees’ anoniem het boek Ook wij zijn homofiel. In 1984 verscheen het rapport Verwarring en herkenning, bedoeld voor het gesprek over homoseksualiteit in de hervormde gemeenten. De onlangs overleden ds. Jan Eikelboom schreef Haagse geschiedenis toen hij in 1989 twee mannen in een zondagse eredienst van de gereformeerde Petrakerk een trouwzegen gaf.
Zegenen of inzegenen
Tot op de dag van vandaag wil de synode van de PKN er echter niet aan om homoseksuele relaties gelijk te stellen aan het huwelijk. Relaties worden gezegend, huwelijken ingezegend; taalgymnastiek om het behoudende deel van de PKN niet tegen de haren in te strijken. We zijn er dus zelfs in Nederland nog niet uit, laat staan als je over de grenzen kijkt. Jan Eikelboom probeerde tijdens zijn voorzitterschap van de Haagse Gemeenschap van Kerken een dialoog met de migrantenkerken op gang te brengen over homoseksualiteit. Dat werd een fiasco. Dat is treurig, maar oecumene betekent ook dat je het respectvol volledig met elkaar oneens kunt zijn. Doorslaggevend mag trouwens niet zijn wat er ‘van bovenaf’ wel of niet is toegestaan. In het pastoraat gaat het niet over regels en leeruitspraken, maar om mensen. Zij zijn de ‘levende menselijke documenten’ die gelezen moeten worden! Om Sjaak de Boer te citeren: ‘Wees zo aardig voor elkaar als God is voor ons.’ Wees authentiek en help de ander ‘to make love’. Ons gesprek in de Church of our Saviour kwam ten einde. Er wachtte een militair op de pastor; hij wordt uitgezonden en wilde wel graag een zegen mee. En dan ben je bij pastor Sjaak aan het goede adres.
Rob van Essen
Jaartallen op een rijtje
1987: Remonstrantse Broederschap zegent als eerste kerk homoseksuele relaties in.
1998: Homoseksuelen mogen hun relatie formeel vastleggen in een partnerschap.
2001: Openstelling van het burgerlijk huwelijk voor homoseksuelen.
2004: Protestantse Kerk in Nederland geeft ruimte aan de zegening van homoseksuele relaties.
