De afgelopen zeven jaar kwamen er aan de randen van Europa 44.000 vluchtelingen om. In de kerktuinen van de twee protestantse kerken in Voorburg verschenen monumentjes voor omgekomen vluchtelingen. Later zijn deze ‘kruizen’ in een indrukwekkende rij op het Scheveningse strand neergezet.
De omgekomen vluchtelingen verdronken op zee, of zijn omgekomen tijdens een barre tocht door de bergen. In Voorburg hebben we 130 van deze namen geadopteerd en elke week brengen we tijdens het middaggebed een aantal van deze namen voor God. Zo herdenken we ze. Aangrijpend, vooral als mensen geen naam hebben. De emotie is te horen als de voorgangers bidden. Maar daar blijft het niet bij. Kerkgangers maken gedenktekens met de namen en de gegevens. Elke week komen er meer. In de kerktuinen ontstaan provisorische ‘kerkhofjes’. Het maakt indruk; voorbijgangers staan erbij stil, letterlijk.
Zo gedenken we deze omgekomen mensen. Dat is waardevol, want ieder mens is waardevol, ‘known unto God’. Maar gedenken is meer dan stilstaan, het is meer dan herinneren, het is meer dan terugkijken. Bij herdenken komen verleden, heden en toekomst samen. In de Bijbel zien we dat ook. Het volk Israël wordt opgeroepen om te herdenken waar zij vandaan komen. ‘Jullie zijn zelf vreemdelingen geweest in Egypte. Bedenk dat u zelf slaaf bent geweest in Egypte totdat de HEER, uw God, u heeft bevrijd.’ (Deuteronomium 5:15) Dit gedenken heeft betekenis voor hun handelen. Hun benarde situatie uit het verleden is reden om anderen vrijheid te geven. Daarmee gaat de toekomst open.
Brug
‘Dit nooit meer!’ Al snel zeggen we woorden van deze strekking bij een herdenking van een pijnlijke gebeurtenis. Dat is begrijpelijk, vanwege de indruk die een herdenkingsbijeenkomst kan maken. Maar vaak blijft het bij woorden; het herdenken heeft geen gevolgen. In de situatie van de vluchtelingen heeft dat ook nog een andere reden. We voelen ons machteloos, we weten ook niet direct een oplossing. Onze mogelijkheden zijn zó beperkt… Maar waar hebben we wel invloed op? Een herdenking kan ook een appel worden op wat we wél kunnen doen. Zo krijgt een herdenking transformerende kracht. Zo wordt een herdenking een brug tussen verleden en toekomst.
In het late voorjaar brachten jongeren de gedenktekens uit Voorburg naar het strand in Scheveningen. Ze zijn opgenomen in één groot monument, samen met die uit heel Nederland. Een zee van gedenktekens ontstaat. Het laat niemand onberoerd.
Jan van der Wolf, protestants predikant in Voorburg
