‘Geloof is de vogel die het licht voelt wanneer de dageraad nog duister is’, schreef Rabindranath Tagore zo’n honderd jaar geleden. Deze dichter en mysticus deed niet ingewikkeld over spiritualiteit. In het dagelijks leven vreugde- en liefdevol opgaan in God, daar kwam het zo’n beetje op neer.
Tagores woorden over ‘de nog duistere dageraad’ deden me denken aan de vogel die als eerste op is en als laatste gaat slapen: de merel. Voor dag en dauw kun je hem al horen zingen. Vaak vanaf een hoge zangpost zoals de nok van een dak of een hoge boom. Het is een mooi rustig en vol klinkend lied. De merelzang staat steevast hoog in de lijstjes met mooiste natuurgeluiden.
Voor mij krijgt de grauwe februarimaand een jaarlijkse ‘boost’ omdat de merel dan zijn eerste lied laat horen. Met luide, verdragende zang wordt het territorium gemarkeerd. De merels repeteren hun lied en verbeteren het. Oudere merels zijn dan ook de betere zangers en hebben een groter repertoire. Herkenbaar toch?
Veel minder bekend is de fluisterzang. Het is zang voor dichtbij. Een zacht neuriën, een bijna kozend geluid. Lang is gedacht dat het om contact met de eigen partner ging. Maar uit recent onderzoek blijkt dat in de broedtijd een merelman vrij opgewonden reageert op de ‘whispersong’ van andere mannetjes. En al helemaal als mevrouw vruchtbaar is. De felle reactie op het heimelijk gefluister lijkt dus een ‘blijf van mijn vrouw af’-reactie. Niets menselijks is de merel vreemd. Om mijn wereld- of eigenlijk merelbeeld niet al te ernstig te verstoren, houd ik het erop dat de fluisterzang vooral binnen een relatie voorkomt en dat het incidenteel gaat om een stoutmoedige rivaal de deur te wijzen…
Merels zijn vanouds bosvogels. Net als veel lijsterachtigen begon zo’n honderd jaar geleden de trek naar de steden. Eerst alleen in de parken, maar nu zijn ze overal in onze steden te vinden. Het mannetje is pikzwart met een felgele snavel. Het vrouwtje is in twee tinten bruin gekleurd. Zonder twijfel a handsome couple. Voedsel zoeken ze op de grond. Merels huppen meestal met beide poten tegelijk over een grasveldje om dan plotsklaps te stoppen. Bewegingloos luisteren en kijken ze naar iets lekkers op de grond. Dat gaat niet zonder spanningen in de tuin. Merels zijn niet erg sociaal en zien andere vogels als concurrenten. Elkaar verjagen wordt dan de hoogste prioriteit. Met meer dan een miljoen exemplaren was de merel de talrijkste broedvogel in Nederland. Het zal u misschien niet ontgaan zijn dat 2022 is uitgeroepen tot het ‘jaar van de merel’. Aanleiding is dat ongeveer een derde deel van alle merels is verdwenen, mogelijk vanwege een virusziekte. Maar de natuur is veerkrachtig: ik meen een voorzichtig herstel te bespeuren. Eigenlijk merk ik terwijl ik dit schrijf, dat ik een merelaanbidder ben. Niet alleen heb ik decennia geleden mijn dochter zo genoemd, maar ook omdat de zang mij een moeilijk te beschrijven geluksgevoel bezorgt. Bij het horen van het nummer ‘Blackbird’ van de Beatles zet ik de auto zelfs even aan de kant…
Foeke Zeilstra,
Haagse vogelbescherming
