De Afrikaanse ontdekking van Heleen Joziasse
Sinds twee jaar werkt Heleen Joziasse in Den Haag als diaconaal opbouwwerker in buurt-en-kerkhuis Shalom in Bouwlust en Vrederust. Haar theologie en geloof zijn bepaald door haar tijd in Afrika. Dat resulteerde in 2020 in een proefschrift over het verband tussen het geloof van Afrikaanse vrouwen in Jezus en hun relaties met mannen. Wat hebben de stemmen van Afrikaanse vrouwen ons hier in Den Haag te zeggen?
Heleen Joziasse maakte voor het eerst kennis met de Afrikaanse manier van geloven toen ze in 1985 op werkvakantie ging in Kenia. ‘Na twee jaar theologie zat ik in mijn studie op een dood punt. Ik herinner mij nog dat we in Kenia tegen het einde van de middag buiten wandelden op uitgesleten paden in het veld. Ik realiseerde mij ineens dat geloof een weg is die je gaat en die anderen voor jou al hebben ontsloten. Het geloof was daar een manier van leven waarin je je afhankelijk voelt van God. Vaak praatten we ’s avonds rond een waterput. Er was grote droogte. Je zag dan dat waterpeil van de put dalen. Dan dacht ik: hoe moet dat verder hier? Ik voelde in Kenia in veel mindere mate de controle over het leven. Precies daar leek het geloof relevant te zijn, ook voor mij. Ook in deze buurt in Den Haag zie ik mensen die de grip op het leven hebben verloren of nooit hebben gehad.’
Levensverhalen optekenen
‘In 2014 ging ik weer naar Kenia. Dit keer werd ik samen met mijn man uitgezonden via Kerk in Actie. Ik dacht: ik kan me niet opdringen als theoloog die even komt zeggen hoe het zit. Ik ga eerst maar eens kijken. Ik tekende levensverhalen van vrouwen op. Deze werden onderdeel van een onderzoek waarin ik in hun verhalen op zoek ging naar hun visie op Jezus. In de theologie heet dat christologie. Wie is Jezus en wat hij heeft gedaan? Mijn vraag was of Jezus’ bevrijding ook van invloed is op de vrouw-manrelaties.
‘In de theologie hebben vrouwen veel te weinig stem’
Mijn drijfveer is dat theologie een weerspiegeling moet zijn van gelovig leven van mannen en vrouwen, waar ook ter wereld. In de theologie hebben vrouwen nog veel te weinig stem. Ook in de opvattingen over God en hoe het geloof in je leven gestalte krijgt ontbreken veel stemmen van vrouwen, van migranten-christenen, van arme mensen. Afgelopen week vertelde een Ghanese vrouw vol vuur dat alleen door te bidden, God haar na twaalf jaar een verblijfsvergunning had gegeven. Een andere Ghanese vrouw, ongewenst kinderloos en daarom verstoten door haar man, trok dat in twijfel. ‘Denk je nu echt dat God invloed heeft op vergunningen?’ Daarop opperde ik dat God je misschien kracht geeft om te blijven hopen op een verblijfsvergunning.’
Jezus de vader
‘Ik heb in Afrika geleerd dat het beeld van Jezus heel divers en rommelig mag zijn. Dat doet ook meer recht aan mijn geloof dan een ‘recht op en neer’-christologie waarin het gaat om zonde en genade. Mijn promotor zei een keer: ‘Dat klopt niet. Afrikaanse vrouwen zeggen dat Jezus vader is.’ Maar God en Jezus kun je in Afrika niet scheiden. Waarom zou je die geloofservaringen van vrouwen in Kenia of van mensen hier ook niet langs een orthodox-christelijke meetlat moeten leggen, als de vrouwen zelf de kerkelijke traditie of de Bijbel als bron nemen. Het gaat er toch om dat Jezus is gekomen om leven te geven en dat vrouwen en mannen kunnen leven in volheid? Jezus is niet gekomen om mensen mogelijkheden te ontnemen of een ondergeschikte plaats te geven.’
Heleen Joziasse, Women’s Faith Seeking Life. Lived Christologies and the Transformation of Gender Relations in Two Kenyan Churches. Utrecht: Utrecht University, 2020.
