De Club van Rome: er zullen lezers zijn bij wie er geen belletje gaat rinkelen. Dichter, essayist en hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde Geert Buelens, zelf van 1971, schrijft in zijn boek Wat we toen al wisten over het destijds spraakmakende rapport Grenzen aan de groei, dat in 1972 verscheen.
Ontwaken van ecologisch bewustzijn
Buelens ziet kans om het grootste deel van het boek te vullen met observaties over milieuactivisten, geleerden, industriëlen en politici in het jaar 1972. Hij schrijft over de haast wanhopige ernst van mensen die een catastrofe zien aankomen, over de mensen die ‘tuttut’ roepen en over ronkende verklaringen waarop geen daden volgen. Het jaar 1972 kun je wel het jaar noemen van het ontwaken van het ecologisch bewustzijn. Het Amazonegebied, dat voor de helft van alle zuurstof op aarde zorgt, verdwijnt in hoog tempo in de houtindustrie. Er klinken verontrustende geluiden over de afbraak van het Great Barrier Rif bij Australië. Er is verontwaardiging over het afslachten van zeehonden en de jacht op walvissen.
Tegencultuur
De Kabouterpartij introduceert in Amsterdam de ‘witkar’: op accu aangedreven stadsvervoer, hoe profetisch. Louis le Roy introduceert ‘wilde tuinen’ op de Floriade. Buelens signaleert echter dat de verantwoordelijkheid voor het milieu bij de individuele burger werd neergelegd. Er was – en is – een trendbreuk nodig! Kunstenaars en schrijvers bepleitten een ‘tegencultuur’. Roel van Duyn protesteerde met happenings bij het beeld ‘Het Lieverdje’ in Amsterdam tegen de ziekmakende sigarettenindustrie. Sicco Mansholt, Europees stimulator van de naoorlogse landbouwpolitiek, schrikt van de boterbergen en melkplassen. De grenzen van de groei zijn bereikt, zoals de naam van het rapport van de Club van Rome ook zegt. We hebben een circulaire economie nodig. ‘Je kunt de koe niet aanpakken, als je de heilige koe ongemoeid laat’, zei Mansholt in 1989. En die heilige koe is volgens hem de ‘groeiobsessie’.
In 1972 werd in Stockholm de eerste grote milieuconferentie gehouden. Zowel daar als in het rapport van de Club van Rome is de klimaatverandering nog nauwelijks in beeld. Boeiend is dat de jeugdige activiste Greta Thunberg een achternicht is van de Zweed Svante Arrhenius. Die berekende eind negentiende eeuw al dat de aarde opwarmt door de uitstoot van broeikasgassen. De klimaatdiscussie in de westerse wereld zorgt voor spanningen met landen op het zuidelijk halfrond. Moeten zij de prijs betalen voor onze kaalslag van de aarde? Hebben we vijftig jaar na Stockholm vooruitgang geboekt? De klimaatopwarming zet door en de verwoestijning in Afrika.
Milieuvluchtelingen
In 1987 werd in vervolg op Grenzen aan de groei al gewaarschuwd voor ‘milieuvluchtelingen’. Want als we de afgelopen vijftig jaar iets hebben geleerd, is het wel dat in ons leefmilieu alles met alles samenhangt. Recent stond in de krant dat de SUV’s (eigenlijk terreinauto’s) heel populair zijn. Maar de winst die schonere auto’s de afgelopen tien jaar opleverden, wordt hierdoor ongedaan gemaakt. We moeten onze bovenmatige consumptie indammen en dat vraagt om beleid en politieke keuzes. De schrijver constateert dat het de milieubeweging nooit gelukt is de grote massa te beroeren. Geert Buelens vertelt nog eens wat we al wisten. Nu nog de politieke vertaling.
Rob van Essen
Geert Buelens, Wat we toen al wisten: De vergeten groene geschiedenis van 1972.
Amsterdam: Querido Facto, 2022. ISBN 9789021436722; 324 pagina’s; € 20,-
Op de foto: Bedenker en ontwerper Luud Schimmelpennink in de witkar, 1974.
