Er zijn geen simpele antwoorden
De tijd van de grote verhalen is voorbij. Maar in onzekere tijden als de onze groeit de behoefte aan eenvoudige antwoorden en verklaringen, aan sterke leiders én aan het aanwijzen van zondebokken.
Veel mensen vinden geen houvast meer in een groot, zingevend verhaal. Dat zou een van de redenen zijn dat velen weggedreven zijn bij kerk en geloof vandaan. Maar naast het christelijk geloof zijn er meer grote verhalen die het niet meer zo goed doen. Evolutie als verklaringsmodel is uit, met het naïeve geloof dat vooruitgang een soort natuurwet is. Wie durft het kapitalisme nog te verdedigen: als je alles commercieel uitbesteedt, gebeurt het dan beter en goedkoper? De Partij van de Arbeid schudde onder Wim Kok de socialistische veren af om ‘bij de tijd’ te zijn. Maar welk verhaal bleef er toen over? Grote verhalen stelden teleur of werden ontmaskerd. Denk aan de val van de Muur in 1989, een bittere ontgoocheling voor wie daarachter de ‘nieuwe mens’ vermoedde. Liberalen riepen dat ze altijd gelijk hadden gehad, maar hun ‘verhaal’ hield geen rekening met de ‘grenzen van de groei’ en de groeiende kloof tussen arm en rijk.
‘Grote verhalen stelden teleur of werden ontmaskerd’
Kleurloze neutraliteit
Dit alles resulteerde erin dat de verzuiling in razend tempo ten einde kwam. Protestantse en rooms-katholieke organisaties en scholen gingen samen onder het motto ‘gevulde algemeenheid’. Na enkele jaren verdween de levensbeschouwelijke ‘vulling’ en restte kleurloze neutraliteit. Hiermee wil niet gezegd zijn dat heel deze ontwikkeling negatief geduid moet worden. ‘Andersdenkenden’ bleken meer met ons gemeenschappelijk te hebben dan we dachten. We werden toleranter en kerken en levensbeschouwelijke organisaties moesten zich de vraag stellen: waarom zijn wij op aarde? Toenemend individualisme zorgde er ook voor dat mensen minder ‘gezagsgetrouw’ werden en kritische vragen durfden stellen. Niet alleen in de samenleving in brede kring, maar ook binnen de kerken. Sociologen spreken over ‘vloeibare moderniteit’: mensen wonen niet meer hun leven lang op dezelfde plek, worden niet vanzelfsprekend lid van de kerk van hun ouders. In je beroep moet je bijscholing volgen om je plek te behouden. Dat alles maakt mensen ook onzeker. Om nog maar te zwijgen over de onzekerheid waar het met deze wereld naartoe gaat. Staat Den Haag straks onder water? Hoe moet dat met die miljoenen die op de vlucht zijn?
Complot
In die onzekerheden zoeken mensen naar zondebokken: dat kunnen individuele politici zijn of de directeur van Schiphol. Zij maken er een rotzooitje van! Het grote verhaal van de democratie – samen de vrijheid bewaren – werkt kennelijk niet. Overal in Europa manifesteert zich een hang naar een sterke (meestal) man, met eenvoudige oplossingen. En er ontstaan nieuwe ‘grote’ verhalen: corona is een verzinsel dat als alibi moet dienen om ons onze grondrechten te ontnemen. Patriarch Kirill meent dat Oekraïne een westerse invalsbasis is om Rusland te infiltreren met zedeloosheid en het homohuwelijk. Populair onder sommigen is het idee dat Nederland ‘omvolkt’ wordt. Er is een complot gaande om gewone, witte Nederlanders te verdringen. Mijn antwoord op dit alles zou zijn: er zijn geen eenvoudige antwoorden. Ik zal de kansel dan ook niet gebruiken om tegen ‘complotdenkers’ ten strijde te trekken. De kerk is er voor het ‘kleine verhaal’ van de man uit Nazareth. Vermorzeld tussen onze grote verhalen, wees hij geen zondebok aan en heeft hij de liefde hooggehouden.
Rob van Essen
fotografie: Victoria Borodinova PIXABAY
