Zegt emeritus hoogleraar Jenny Gierveld Eenzaamheid komt voor onder alle leeftijden en in alle lagen van de bevolking. Jenny Gierveld, socioloog en demograaf, lid van de Duinzichtkerk, heeft als hoogleraar onderzoek gedaan naar de betekenis van persoonlijke relaties, met name voor ouderen.
Gierveld: ‘Ik onderscheid drie cirkels in onze persoonlijke relaties. In de eerste cirkel staan de mensen met wie wij een intieme relatie hebben. Meestal zijn dat een of twee mensen met wie wij alles kunnen delen wat ons ten diepste bezighoudt. In de tweede cirkel staan onze directe familieleden, kinderen en goede vrienden. Vaak zijn dat tien à twintig mensen. Daaromheen staan in de derde cirkel leden van groepen en organisaties waarvan we lid zijn. Dat kunnen medeleden uit de kerk zijn, van een vereniging, uit de buurt. We noemen al die persoonlijke relaties samen je “konvooi”. Die naam heeft een symbolische waarde, verwijst naar de boten die vroeger samen uitvoeren om te vissen of oorlog te voeren en die elkaar wederzijds ondersteunden als dat nodig was. De kwaliteit van dat konvooi is heel belangrijk en wordt mede bepaald doordat de hulp wederkerig moet zijn.’.
Verhuizing
‘We maken onderscheid tussen emotionele eenzaamheid en sociale eenzaamheid. Bij emotionele eenzaamheid heeft iemand geen belangrijke gesprekspartner met wie hij of zij alles kan delen. Sociale eenzaamheid betekent dat iemand wel die gesprekspartner heeft, maar weinig sociale contacten daaromheen. Dat kan komen door bijvoorbeeld een verhuizing of een echtscheiding. Voor ouderen komt daarbij dat ze leeftijdgenoten verliezen en dan is het belangrijk om ook vriendschap te sluiten met mensen die jonger zijn. Ik zeg altijd: koester je konvooi zolang je gezond van lijf en leden bent! Dat geldt ook en vooral voor mensen die alleen wonen. Zij moeten zelf veel werk verrichten om hun sociale contacten – per definitie dus buiten het eigen huishouden – te onderhouden en lopen meer kans op sterke eenzaamheid.’
Verwachtingen
Op de vraag hoe eenzaamheid ontstaat, stelt Gierveld een wedervraag: ‘Waar denk je dat mensen eerder eenzaam zijn, in Italië, Finland of Nederland?’ Ik overweeg: Finland is een groot land waar mensen ver uit elkaar wonen, dus daar zullen ze belang hechten aan contacten. In Italië bestaat een sterke familiecultuur, dus daar zal eenzaamheid minder voorkomen. Nederland is erg individualistisch, dus dat is mijn antwoord. Gierveld: ‘Het antwoord is dus Italië. Want eenzaamheid ontstaat doordat iemand verwachtingen heeft van de mensen die dichtbij staan. Als aan die verwachtingen niet wordt voldaan, kan iemand zich eenzaam voelen. Italië heeft inderdaad een sterke familiecultuur. De ouders verwachten dan bijvoorbeeld dat de kinderen elke zondag bij hen komen. Als dat niet gebeurt, wordt aan de verwachting niet voldaan en ontstaat eerder eenzaamheid. De mensen uit de groepen in de derde cirkel, onder andere de kerkelijke gemeenschappen, vervullen ook een belangrijke functie. Daar kan men verbondenheid met elkaar vinden en deelt men de gemeenschappelijke waarden die de kerk uitdraagt. Maar die band tussen geloofsgenoten verschilt per kerk.’ Overal zijn hulpmiddelen bedacht om eenzaamheid uit te bannen, maar het is niet eenvoudig om het probleem op te lossen: het is complex en afhankelijk van de specifieke situatie waarin iemand leeft. Gierveld deed ook hier onderzoek naar: ‘Die initiatieven zijn het meest succesvol als zij aan drie voorwaarden voldoen: nodig iemand persoonlijk uit voor deelname aan een vaste groep die bij voorkeur wekelijks samen iets doet dat ook nut heeft voor de samenleving.’ Samen met anderen iets doen dat een maatschappelijk belang dient motiveert eerder dan wanneer de uitnodiging een zweem in zich heeft van ‘gericht op eenzame mensen’. En deelname aan een vaste groep benadrukt het belang van een sterk ‘konvooi’. Zo kan het ‘schip van de kerk’ – om in de metafoor te blijven – dienen als verbindende factor.
Greet Kappers
Op de foto: Jenny Gierveld schildert landschappen en portretten. Rechts een portret van haar kleinzoon.
Foto: Greet Kappers
