Kerken delen in het gevoel van machteloosheid
‘Vrede op aarde’, klinkt het in de kerstnacht. Maar ook: ‘verlos ons van het kwade’. Hoe die twee naast elkaar kunnen bestaan? We komen er – met de oorlog in Oekraïne op het netvlies – niet goed uit.
Vlak voordat hij stierf, schreef oud-diplomaat en vredesactivist Edy Korthals Altes een vurig pleidooi om de vrede aan de oostgrens van de Europese Unie te bewaren. Het werd begin januari van dit jaar gepubliceerd in Trouw, ruim een maand voordat Rusland Oekraïne binnenviel. Wie het leest, met de kennis van nu, ziet een betrokken, maar ook nuchtere analyse van een diplomaat die denkt in belangen, zowel die van Rusland als die van Oekraïne en de Europese Unie. Waar aan die belangen van beide zijden recht wordt gedaan, kan verdere escalatie hopelijk voorkomen worden.
We zijn inmiddels bijna een jaar, vele doden en gewonden, een voedsel-, vluchtelingen- en energiecrisis verder. Het is heel anders gelopen. Als in de kerstnacht het ‘Vrede op aarde’ in al die nachtdiensten en -missen klinkt, zullen veel gedachten uitgaan naar de situatie in Oekraïne en naar het machteloze gevoel dat daar, niet zo heel ver van ons vandaan, een oorlog woedt waarvan we de consequenties bij lange na niet overzien.
Woorden van vrede
De kerken delen in dat machteloze gevoel. Natuurlijk is er veel aandacht voor de vluchtelingen en worden er woorden van vrede gebeden. Dat is allemaal niet niks, maar ik vermoed dat ‘we’ het ook niet goed weten, althans niet op één lijn zitten. In de redactievergadering van dit blad kwamen we er in elk geval niet uit. Sommigen herkenden zich in de oproep die een dertigtal dominees, theologen en wetenschappers met Pinksteren aan de Europese politiek deed. Zij pleiten voor ontwapening en zien het gevaar dat deze oorlog een strijd tussen ideologieën wordt waardoor iedere mogelijkheid tot gesprek bij voorbaat uitgesloten lijkt. Waar de tegenstander ontmenselijkt wordt, is alles geoorloofd. Anderen zaten juist op de ideologische lijn dat we hier ten diepste te maken hebben met een strijd tegen een kwade macht. En met het kwaad valt nu eenmaal niet te marchanderen. Democratie, soevereiniteit, mensenrechten zijn niet gratuit, er zal voor gevochten moeten worden, desnoods door de wapens op te nemen.
De verleiding weerstaan
In Karlsruhe, tijdens de elfde Assemblee van de Wereldraad van Kerken afgelopen zomer, werd een poging gedaan om beide kanten die in de kerken wereldwijd leven bij elkaar te houden: de oorlog werd er ‘illegaal en niet te rechtvaardigen’ genoemd en ‘onverenigbaar met Gods wil’ en tegelijkertijd werd er opgeroepen om het gesprek gaande te houden, om te beginnen door de kerken. Kunnen zij de verleiding weerstaan om religieuze taal en autoriteit te gebruiken om gewapende agressie en haat te rechtvaardigen?
Straks zal in diezelfde kerstnacht van het ‘Vrede op aarde’ ook het Onze Vader gebeden worden, met daarin die ene zin: ‘En verlos ons van de boze/het kwade.’ De een denkt daarbij aan Poetin, een ander aan de oorlog met al haar gruwelen, maar daarmee zijn we er nog niet.
In een berichtje las ik dat vanaf volgend jaar Russische tieners op school weer militaire training krijgen. Dat is niet de manier hoe wij loskomen van de boze of het kwade. Je zou wensen dat zij (en wij niet minder) les krijgen in manieren hoe je conflicten op een geweldloze manier oplost, en hoe je de weg van de verzoening bewandelt. Edy Korthals Altes vatte dat graag zo samen: ‘Wie de vrede wil, moet zich daadwerkelijk op de vrede voorbereiden.’
Rienk Lanooy
Afbeelding: kunst-inzicht.nl
