Column door Greet Kappers
Over de piloot die de bom op Hiroshima gooide, gaat een verhaal dat hij daar na zijn daad hevig mee worstelde. Ieder die hij daarover sprak, gaf antwoorden die hem vrijpleitten van de schuld die hij voelde. Tot iemand hem schreef: ‘Ja, jij draagt die schuld.’ Voor de piloot was dit hulp. Eindelijk iemand die hem zei dat hij zich terecht schuldig voelde. Het kan een opluchting zijn om schuld te erkennen of erkend te krijgen.
Onbarmhartig
In onze dagen wordt schuld echter te pas en te onpas gekoppeld aan het idee van de maakbaarheid der dingen. Mijn vriendin die alvleesklierkanker heeft, stelde de retorische vraag: ‘Heb ik het dan over mezelf afgeroepen?!’ Want wij zijn levenslange gezellig-samen-roken-maatjes. Maar het idee dat een ziekte die je overkomt je eigen schuld is, is zo onbarmhartig dat je het er koud van krijgt. Eigen schuld, dikke bult. Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten. Gezondheid wordt kennelijk gezien als iets dat je verdiend hebt. Maar het leven is niet rechtvaardig. We hebben zo weinig zelf in de hand, wat de overheid of welk zelfhulpboek ook maar mag beweren. Wanneer stoppen we met het verspreiden van die boodschap van maakbaarheid – die vervolgens schuld en boete over ons afroept? Hebben de Oekraïners schuld aan de oorlog? Hebben mensen die bij de voedselbank om hulp aankloppen dat aan zichzelf te wijten? En ja, er is ook een keerzijde: door ons toedoen lijden andere mensen, dieren en Moeder Aarde. We zijn collectief schuldig aan de honger en de armoede in de wereld.
Modderaars
In de vastenperiode, die begint met Aswoensdag op 22 februari, worden we aangemoedigd om ons te bezinnen op ons leven en de eindigheid daarvan. De rooms-katholieke priester zegt, terwijl hij een askruisje op je voorhoofd tekent: ‘Stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren.’ Het is een bijzonder intiem ritueel dat letterlijk en figuurlijk heel dichtbij komt. We geven ons leven meer betekenis als we onze dood onder ogen durven zien, zegt het Tibetaanse boek van leven en sterven. Hebben wij dan schuld aan de dood? Is de dood een straf? We zijn toch ook maar modderaars, minuscule stofjes in de oneindigheid van de kosmos. Zoals iemand aan het eind van zijn leven zei: ‘God, heb medelijden met mij. De zee is zo groot en mijn bootje zo klein…’ Stilstaan bij de betrekkelijkheid en eindigheid van het leven kan zwaar zijn als de dood onrechtvaardig dichtbij komt. Maar er is geen schuld. Zelfs niet bij God.
