‘Werelds vermaak was zonde’
In de hoogtijdagen van de visserij werkten zo’n 1500 Scheveningse mannen op zee. De vloot van vleetloggers is verdwenen, op de SCH 236 Noordster na. Aan de hand van de restauratie van dit schip, brengt het boek Terug op Scheveningen de geschiedenis tot leven van een strenggelovige gemeenschap.
Als jongen mocht Geert Gunneweg aan de hand van zijn vader een kijkje nemen aan boord van een vleetlogger. De visser dacht dat Geerts vader dominee was, want vanwege een begrafenis eerder die dag droeg hij een lange zwarte jas en hoge hoed. ‘Ze geloven in Scheveningen in de protestantse God’, legde zijn vader hem uit. Het gezin van Gunneweg was rooms-katholiek.
Tientallen jaren later fietst de auteur, inmiddels gepensioneerd, langs de haven en ziet hoe oude vissers de logger SCH 236 Noordster restaureren. Hij monstert aan en hoort allerlei spannende verhalen over het harde leven op zee. Alsof het gisteren gebeurde, terwijl de vleetvisserij in de jaren zeventig stopte. Zo ontstaat het idee voor dit boek. In Terug op Scheveningen schetst hij als buitenstaander een beeld van de hechte, gesloten vissersgemeenschap. Gunneweg merkt al snel dat er aan boord een duidelijke hiërarchie bestaat en dat er verschil is tussen ‘gezalfden’, zoals de schipper en de stuurman, en ‘ongezalfden’, zoals matrozen en reepschieters. De ‘gezalfden’ hebben meer aanzien en privileges en verdienen ook meer. Het geloof speelt een grote rol in Scheveningen. ‘Je moest op zondag naar de kerk en daarna kuieren met de familie. Werelds vermaak was zonde’, zegt een oud-visserman. Dat was in de jaren vijftig zo, maar de regels gelden nog steeds. Gunneweg wordt vreemd aangekeken als hij aankondigt dat hij op zondag wil klussen op de Noordster.
‘De godvreezende zeeman’
Veel Scheveningers zijn streng-gereformeerd opgevoed. ‘Een schipper koos zijn bemanning nadrukkelijk uit op dezelfde geloofsrichting. Anders kreeg je maar meningsverschillen aan boord.’ De vissers hadden een eigen bijbeltje of psalmboek in de kooi liggen en luisterden op zee naar de diensten op hospitaal-kerkschip De Hoop. Op veel loggers was het vaste gewoonte dat de schipper op zaterdag bij het avondeten een tekst voorlas uit het boek De godvreezende zeeman, met preken, psalmen, gebeden. Een oud-stuurman vertelt dat er bij het overboord gooien van de netten ‘Zo de Heer het belieft’ werd geroepen. De schipper nam zijn pet af, om Gods zegen te vragen. Het was een keihard bestaan: de hygiëne op de loggers was beroerd, het eten slecht. Veel mannen zijn op zee gebleven, waarna de dominee de getroffen gezinnen bezocht. In het boek staat een aangrijpend relaas van een vrouw die haar broertje verloor. ‘Het boek wordt door Scheveningers gespeld’, zo meldt de uitgever. Er is ook vraag naar in christelijke vissersdorpen zoals Urk. In de boekhandel ligt het naast Vrouwen op Scheveningen: Van nettenboetster tot redersweduwe.
Hans Hemmes
Geert Gunneweg, Terug op Scheveningen. Uitgeverij Groenewegen, 2023; € 24,90. Sjors Stuurman, Vrouwen op Scheveningen: Van nettenboetster tot redersweduwe. Muzee, 2023; € 14,99.
fotografie: istock
